ԱՐՏԱԳԵՐՍԻ ՊԱՇԱՐՈՒՄԸ (144)

Շապուհ հազիւ թէ իմացաւ, որ Հայեր Յունաց կը դիմեն, եւ անոնց օգնութեամբ նոր թագաւոր կը նստեցնեն, ահեղ զօրութեամբ նոր արշաւանք մը պատրաստեց Հայոց դէմ։ Մեհրուժան-Կիւլակէսը իրեն Որմիզդուխտ աղջկան հետ ամուսնացնելով ի նա հաւատաց զաշխարհս (ԽՈՐ. 223), որ է ըսել թէ զայն մարզպան նշանակվեց, իսկ Վահան-Արտաւան ընդհանուր զօրապետի իշխանութեամբ անոր ընկերացաւ։ Որմիզդուխտ մըն ալ, Շապուհի քոյր, Վահանի կին տրուած էր (ԲԶՆ. 184), որով երկու ուրացեալներն ալ, թագաւորին փեսայանալով արքայազուն իշխանի աստիճան ստացած էին։ Այսուհանդերձ հաւանական չ’երեւիր, որ Շապուհ այսպէս բացարձակ կերպով բոլոր իշխանութիւնները երկու ուրացեալներու վստահացած ըլլայ, եւ ի դէպ կու գայ ըսել, թէ անոնց պաշտօնակից կամ օգնականներ էին Զիկն ու Կարէնը յիշխանաց անտի իւրոց, զորս Բուզանդ կը յիշէ իբր Հայոց վրայ ղրկուած գունդերուն հրամանատարներ (ԲԶՆ. 174)։ Պարսից գլխաւոր նպատակն էր Արտագերից բերդը, զոր լատին պատմիչը Արտագերաց եւ երկնաբերձ ամրոց կը կոչէ, եւ ուր ապաւինած է Փառանձէմ թագուհին (ԱՄՄ. 426)։ Պարսիկներ բերդին շուրջը խիստ պաշարում մը թողլով, Հայաստանի զանազան կողմերը հրոսակ գունդեր սփռեցին, աւրել ու աւերել բոլոր գլխաւոր քաղաքները, եւ գերին ու աւարը Պարսկաստան տանելու համար Նախիջեւան հաւաքել (ԲԶՆ. 178)։ Յանուանէ կը յիշուին Արտաշատ, Վաղարշապատ, Երուանդաշատ, Զարեհաւան, Զարիշատ, Վան եւ Նախիջեւան քաղաքները, որ Պարսիկ հրոսակներէն գրաւուեցան, բայց ինչ որ հաւանական չ’երեւիր, այդ քաղաքներէն գերի տարուած Հրեաներուն թիւն է, որ Հայերու հաւասարաչափ հարիւր հազար տնւորի կը հասնի Բուզանդի հաշուով (ԲԶՆ. 177)։ Այս ալ անոր յատուկ անճշդութեանց եւ դիցաբանութեանց կարգը անցընելու է։ Տերենտիոս սպարապետ իր Յոյն բանակով, եւ Հայ նախարարներ իրենց գունդերով, Պապ թագաւոր, Ներսէս հայրապետ, եւ Մուշեղ սպարապետ, պարապ չմնացին այդ միջոցին, որ 14 ամիսներ տեւեց, եւ նոյնչափ ատեն Արտագերից բերդին պաշարուածները կրցան դիմանալ եւ Պարսիկներուն դիմադրել։ Դուրսի եղողներն ալ կը յաջողէին ներսիններուն խրախոյս տալ՝ Պապի անունով եւ յունական զօրաւոր օգնութեանց յուսադրութիւներով (ԲԶՆ. 175)։ Բայց խոստացուած օգնութիւնները չհասան, եւ պաշարուածներ վերջիվերջոյ ոյժերնին սպառած պարտաւորուեցան անձնատուր ըլլալ, Փառանձէմ ալ միասին։ Խորենացին կ’ըսէ, թէ` ոչ անսացին մնալ համբաւոյն Պապայ, այլ անձնատուրք եղեն ի կամաց եւ ոչ ի բռնութենէ (ԽՈՐ. 223), սակայն այդ ձրի մեղադրանք մըն է, 14 ամիս պաշարման տոկացողներուն դէմ։ Բուզանդ կ’ըսէ` թէ` պաշարուածներ առաջի տիկնոջն Փառանձեմայ ուտէին եւ ըմպէին եւ ուրախ լինէին, անոր համար ի Տեառնէ հասին պատուհասք, եւ վերջին ամսուան մէջ բերդին մէջ եղող 11,000 այրեր եւ 6,000 կիներ, ընդհանուր մահով մեռան, եւ միայն Փառանձէմ մնաց երկու նաժիշտներով, որ պարտաւորեալ անձնատուր եղաւ (ԲԶՆ. 176)։ Նորէն ձախող տեսութենէ թելադրեալ՝ հակասական եւ իրարու անյարիր եւ անկապակից բացատրութիւններ են, որ իբր պատմական չեն կրնար ընդունուիլ։ Ըստ Ամմիանոսի, Պարսիկները, իրենց բոլոր զօրութեամբ եւ գունդերու բազմութեամբ պաշարումը սաստկացուցին, եւ պաշարուածներ զանազան յարձակումներ յաջողութեամբ վանեցին, բայց վերջապէս քիչանալով ու պակասելով դուռները բացին (ԱՄՄ. 428)։ Եւ այս, կարծենք, զանազան պատմուածներէն՝ աւելի բնական եւ աւելի ճշմարտանման ձեւն է։ Պաշարեալներուն պաշարին սպառիլն ալ հարկաւ մեծ դեր մը ունեցած է, եւ այս պէտք է ըլլայ Բուզանդի ակնարկածը, թէ` վերջին ամսուն մահ անկաւ ի վերայ նոցա (ԲԶՆ. 175), թէպէտ նա կերուխումներ եւ շուայտութիւններ կ’ենթադրէ։ Ժամանակագրական հաշուով Արտագերից բերդին պաշարումը 368-ին սկսած լինելով, անկումը պէտք կ’ըլլայ 369 տարւոյ երկրորդ կէսին սկիզբները դնել։

ԹՈՂՆԵԼ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

0 կարծիք

Խմբագրի ընտրանի

Քրիստոնեական բարոյականության սկզբունքների կիրառելիության մասին

Հարցազրույց Ռալֆ ՅԻՐԻԿՅԱՆԻ հետ։ – Ցանկացած մարդ, եթե քիչ թե շատ ազնիվ է գոնե ինքն իր նկատմամբ, հոգու խորքում հիանալիորեն գիտի, թե ինչն է բարի, աստվածադիր բարոյականության նորմերին հարազատ, ինչը՝ ոչ։ Հոգին...

Կարդալ ավելին

Ինչպե՞ս չդառնալ երկու տիրոջ ծառա

Հարցազրույց Կյուրեղ քահանա ՏԱԼՅԱՆԻ հետ։ Երկրային բարիքներ և երկնային արժեքներ. հավերժական հակադրությո՞ւն է, թե՞ չբացահայտված ներդաշնակություն... Ինչպե՞ս ապրել կյանքը, որ հոգևորն ու մարմնավորը չհակադրվեն։ Ավելին` ինչպե՞ս համադրել...

Կարդալ ավելին

Այլ նյութեր

ՆԵՐՍԷՍԻ ԳՈՐԾԱԿԻՑՆԵՐԸ (156)

Ներսէսի առաջին գործակից եւ հաւատարիմ հետեւող Խադ...

ՄԱՀՈՒԱՆԷ ԵՏՔԸ (155)

Մահուան թուականը պէտք է անկասկած դնել 373-ին,...

ՄԱՀՈՒԱՆ ՊԱՏՃԱՌԸ (154)

Այս պատմութեան մէջ շատ մը իրարու անյարիր...