Սուրբ Գիրքը եղած էր գիրի գիւտին շարժառիթը, Սուրբ Գիրքը պէտք էր ըլլար անոր նախընծայ երախայրիքն ալ։ Կորիւն այնպէս իմն կը ցուցնէ, թէ նոյնիսկ Սամոսատի մէջ Մեսրոպ ձեռնարկեց Ս. Գիրքին թարգմանութեան, Յովհան Եկեղեցացիի եւ Յովսէփ Պաղնացիի օգնութեամբ, եւ թէ թարգմանութիւն ալ գրեցաւ ձեռամբն այնորիկ գրչի, այսինքն Հռոփանոսի (ԿՈՐ. 29) եւ թէ առաջին թարգմանած կտորը Առակաց գիրքն էր։ Նոյն բանը Խորենացի ալ կը յիշէ, մինչեւ իսկ անոնց թարգմանել կու տայ զքսաներկու յայտնիսս եւ զնոր կտակս (ԽՈՐ. 247)։ Բայց մենք կը կարծենք, որ ոչ այբուբէնի առաջին թերի կազմութեան ատեն Ս. Գիրքէն բան մը թարգմանուած չըլլայ, եւ ոչ ալ Սամոսատի մէջ կանոնավոր թարգմանութիւն լրացնել հնարաւոր եղած ըլլայ։ Հաւանաբար ուզած են միայն նորոգ կազմակերպութեան արդիւնքը փորձել, ինչ որ բնական էր, եւ Առակաց գիրքին թարգմանութիւնն են ըրած։ Ըստ այսմ Խորենացիին յիշատակած ամբողջ Աստուածաշունչի թարգմանութիւնը, Սամոսատի մէջ եղածէն պէտք է զատել, եւ ընդհանուր կերպով գիրի գիւտէն յառաջ եկած արդիւնքի պէս իմանալ։ Աւելի որոշ պարագաներով կը պատմէ Փարպեցին Ս. Գրոց թարգմանութեան գործը։ Երանելին Մաշտոց, կ’ըսէ, եւ որ ընդ նմա պատուական քահանայքն էին, չէին համարձակիր այդպիսի ծանր գործի մը ձեռնարկել, որ էր թարգմանել գիրս ի յոյն լեզուոյն ի հայ բարբառս, վասնզի յունարէնի գիտնապէս տեղեակ չէին, անոր համար թագաւորն ալ, նախարարներն ալ իրենց հետ առնելով եկան Սահակէ խնդրել, որ հաճի արկանել զանձն յաշխատութիւն հոգեւոր, եւ թարգմանել զաստուածաշունչ կտակարանս ի յոյն լեզուոյ ի հայ բարբառս։ Սահակի դիմողներ շատ մը համոզկեր բացատրութիւններ ալ կ’աւելցնեն, եւ կը հասնին ըսել, թէ Ս. Գիրքի թարգմանութեամբ, Լուսաւորչին ըրածին հաւասար բարիք մը պիտի ընէ ազգին (ՓԱՐ. 16)։ Սահակ հաւանեցաւ իրեն եղած այս առաջարկին, եւ անվեհեր ջանալով զցայգ եւ զցերեկ՝ թարգմանեաց զկտակարանս ամենայն (ՓԱՐ. 17)։ Յառաջ բերուած կտորներուն բաղդատութենէն յայտնի կը տեսնուի, որ երկու թարգմանութիւններ եղած են ժամանակին, մին Մեսրոպէ, իբր սկզբնական փորձ, եւ միւսը Սահակէ՝ իբր վերջնական գործ։ Միանգամայն նկատելով, որ մեր ունեցած Աստուածաշունչի հայերէնի թարգմանութիւնը յունական Եօթանասնից օրինակին վրայ ձեւուած է, սակայն բազմաթիւ տարբերութիւններ ալ ունի, որք ասորական թարգմանութեան կը համապատասխանեն, նկատելով եւս, որ Մեսրոպի աշխատութիւնները ասորերէն գործածող գաւառներուն մէջ եղած են, եւ մինչեւ իսկ Սահակ ինքնին առաջին անգամ ասորերէնի թարգմանութեան մասնակցած է (ԽՈՐ. 248), նոյնպէս գիտենալով, թէ այն ատեն պարսկական կառավարութեան բռնադատութեամբ ասորերէն Ս. Գիրքը միայն պաշտօնապէս կը գործածուէր, դիտելով վերջապէս, որ Փարպեցին շեշտելով եւ կրկնելով ի յոյն լեզուոյ թարգմանութիւնը Սահակի կը վերագրէ, մենք իրաւունք կ’ունենանք եզրակացնել, թէ Ս. Գրոց թարգմանութեան առաջին կտորները կամ փորձերը Մեսրոպէ կատարուեցան ասորերէնի վրայ, սակայն արդիւնքը գոհացուցիչ չսեպուեցաւ, եւ յունականին գերազանցութիւնը ընդունուած ըլլալով, Սահակ պարտաւորուեցաւ, կամ առաջին թարգմանութիւնը ուղղել յոյնին վրայ, կամ թէ՝ նորէն թարգմանել յոյնէն՝ ասորերէնն ալ առջեւն ունենալով, եւ այսպէս յառաջ եկաւ Ս. Գրոց ամբողջական Հայ թարգմանութիւնը Սահակէ կատարուած, եւ անոր թէ՛ կաթողիկոսական եւ թէ՛ գիտական հեղինակութեամբը հաստատուած։ Աւելի մանրամասնեալ հետազօտութիւնները բանասէրներուն կը թողունք (37)։