Մաշթոց 394-ին եկեղեցականութեան նուիրուած ատեն, 40 տարեկան, աշխարհքի փորձառու, գործունէութեան մէջ եփած, զարգացեալ եւ ճարտար անձ մըն էր, որ ոգեւորութեան բուռն թափով մը իր նոր կոչումին կը նուիրուէր։ Մաշթոցի տրուած Մեսրոպ անունը, որ պատմութեան մէջ նախընթաց չունի, շատերէն իբրեւ Մար Սերոբ կամ Տէր Սերոբէ ստուգաբանուած է, եւ այդ ենթադրութեամբ հնար է ըսել, թէ եկեղեցական ձեռնադրութեան մէջ անունի փոփոխութիւն ունեցած է (28)։ Միջոց մը նոր կոչումին փորձառութիւնը լրացնելէն, եւ հոգեւորական վարժութեանց եւ վանական կեանքի պայմաններուն ընտելանալէն ետքը, ինքն ալ, իր հնագոյն ընկերներուն նման գործնական աշխատութեանց կը ձեռնարկէր, եւ գտեալ եւս զոմանս յինքն յարեցուցանէր աշակերտեալ, եւ անոնց հետ կ’երթար Գողթն գաւառը, յանկարգ եւ յանդարման տեղիս (ԿՈՐ. 15), ուր կար տակաւին զօղեալ աղանդն հեթանոսական, անդստին Տրդատի օրերէն անմատոյց լեռներու մէջ պահուըտած։ Թէպէտեւ ընդհանուր առմամբ իբր բուն հեթանոսութեան հետքեր կարծուած են այդ աղանդաւորները, այլ աւելի յարմարագոյն կը կարծենք Բորբորիտոն աղանդաւորներու վրայ իմանալ, ինչպէս ստորեւ ալ պիտի տեսնենք։ Մեսրոպ մեծապէս օգտուեցաւ Գողթան բարեպաշտ իշխանին Շաբիթի (29) օգնութենէն, եւ յաջողեցաւ գրեթէ անհետ ընել այդ տգեղ մնացորդները, եւ բոլոր Սիւնեաց ու Վասպուրականի սահմանակցութեան գաւառներուն մէջ կը տարածէր իր քարոզութիւնները։ Որովհետեւ աստուածային ուսմանց առաջին աղբիւրը Ս. Գիրքն է, անոր վրայ դրած էր Մեսրոպ իր մտադրութիւնը, եւ կ’աշխատէր զայն ընտելացնել հաւատացեալներուն, հատուածներ կարդալով ասորի բնագիրի վրայ, եւ բերանացի թարգմանելով կարդացածը։ Բայց եթէ պատահէր որ այլ ոք ընթեռնոյր, ուր նա ոչ հանդիպէր, ընթերցումէ օգուտ մը քաղել անհնար կ’ըլլար, որովհետեւ կարդացուածը զանխուլ ի ժողովրդոց լինէր (ԽՈՐ. 238)։ Այդ տխուր կացութեան նկարագիրը արժան է Փարպեցիէն լսել, որ եթէ իր երիտասարդութեան ատեն չհասաւ անձնական փորձառութեամբ գրածը զգալ, սակայն ականատեսներուն եւ տառապողներուն բերնէն լսեց ամենայն մանրամասնութեամբ։ Սուրբ Գիրքը հասկնալու փափաքողները, կ’ըսէ, բազում թոշակօք եւ հեռագնաց ճանապարհօք եւ բազմաժամանակեայ դեգերմամբ պարտաւոր էին ասորի դպրոցներ երթալ։ Եկեղեցւոյ պաշտամունք եւ կարդացմունք ալ ասորի ուսմամբ կ’ըլլային (ՓԱՐ. 13), վասնզի Պարսիկներ իրենց բաժնին մէջ յունարէնի ուսումն ալ արգելած էին, եւ միայն ասորին կը ներէին, քրիստոնէական պաշտամանց համար (ՍՈՓ, ԺԱ, 13), ուսում մը, յորմէ ոչինչ էին կարող լսել եւ օգտիլ ժողովուրդքն, եւ եկեղեցւոյ պաշտօնեաներ մեծ աշխատութեան կը պարտաւորուէին թարգմանութեանց համար։ Այդ նպատակով երկու նոր դասակարգեր կազմուած էին եկեղեցական պաշտամանց համար, Վերծանող՝ որ օտար լեզուով գիրքերը կարդալու վարժութիւն ունեցողներէ կը կազմուէր, եւ Թարգմանիչ՝ որ օտար լեզուով գիրքերը բերանացի եւ առետեղ ժողովուրդին կը թարգմանէին։ Ասոր վրայ աւելցուի որ հաւատացելոց ձեռքն ալ մնայուն բան մը չէր մնար, իր բնական եւ մայրենի լեզուով գրուած, եւ հնար չէր որ ժողովուրդ մը ամբողջ՝ օտարի լեզուի հմտութիւն ունենար։ Ինչ որ Մեսրոպ իր փորձառութեամբ կը զգար, նորութիւն մը չէր, Լուսաւորիչի օրէն այդ դժուարութիւնը կար, եւ դար մը ամբողջ այդ կերպ վարուած էր Հայ Եկեղեցին, սակայն արքունական քարտուղարութենէ եկած պաշտօնէի մը պահուած էր՝ խորապէս զգածուիլ այդ տարօրինակ կացութենէն, եւ փղձկացեալ հոգալ, թէ ինչո՞ւ հնար պիտի չըլլայ ինքեան ձայնիւ եւ ոչ մուրացածոյ բարբառով, մայրենի լեզուով եւ ոչ օտարի լեզուով շահիլ զոգիս արանց եւ կանանց առհասարակ յամենայն եկեղեցիս (ՓԱՐ. 14)։ Ահաւասիկ Հայ գիրի գիւտին եւ Հայ դպրութեան սկսելուն բուն եւ ներքին շարժառիթը։