Ե. Դատավորի կիրակի

[Ղուկաս, ԺԸ. 1-8]

ԱՂՈԹՔ

Աղոթքը երկրից երկինք սանդուղքն է,

կյանքի ալեկոծված նավը խաղաղության նավահանգստին կապող պարանը

 

«Մի առակ էլ ասաց նրանց այն մասին, թե նրանք ամեն ժամ պետք է աղոթեն ու չձանձրանան»

(Ղուկաս, ԺԸ. 1)

Աղոթքի գաղափարին է ընծայված Մեծ պահքի հինգերորդ կիրակին: Աղոթքը կրոնի հոգին է, ուղնուծուծը, կյանքը: Կրոնն առանց աղոթքի աներևակայելի է, քանզի կրոնի առարկան նույն ինքն Աստված է և հոգևոր կյանքը, իսկ աղոթքն անպայման ենթադրում է իր դիմաց աներևույթ հավիտենական Էակին ունենալ, Ով Արարիչն է տիեզերքի և Տերը կյանքի: Իսկ հոգևոր կյանքը և աղոթքը գրեթե նույնն են, ինչպես ընտանեկան կյանքը և սերը: Ըստ այսմ, առանց աղոթքի քրիստոնյան թռչուն է առանց թևի, ձուկ` առանց լողակի:

Այս իսկ պատճառով Ավետարանում զորավոր շեշտ է դրված աղոթքի վրա: Մեր Տերը թե՛ Իր խոսքով և թե՛ կյանքով է հաստատել դրա կարևորությունը: Երբ ցերեկները հատկացնում էր քարոզություններին ու գյուղեգյուղ ճամփորդություններին, հաճախ «ամբողջ գիշերը» (Տե՛ս Ղուկաս, Զ. 12) աղոթքով էր անցկացնում, երբեմն էլ «խույս էր տալիս դեպի ամայի տեղեր և աղոթքի էր կանգնում» (Ղուկաս, Ե. 16): Ավետարաններում շատ են հիշատակությունները, ուր Հիսուսն աղոթում է. Մկրտությունից մինչև Գեթսեմանի, Պայծառակերպության լեռից մինչև Գողգոթայի բարձունքը:

Ըստ երևույթին, մարդն ունի երկու տեսակ կյանք` անհատական և ընկերային: Նմանապես կա աղոթելու երկու ձև` հավաքական և առանձնական: Հիսուսը հավաքական աղոթքի մասին ոչինչ չի խոսել: Աղոթքի մասին Նրա ուսուցումը գրեթե ամբողջությամբ վերաբերում է առանձնականին: Եվ սա` կարևոր հոգեբանական պատճառով: Փաստված է, որ առանձնական աղոթքի նվիրված մարդն անպակաս կլինի նաև հավաքական աղոթքներից:

Փաստված է նաև, որ անհատական կյանքում շիտակ և առաքինի մարդն ավելի պիտանի ու օգտակար գործունեություն է ունենում ընկերային կյանքում:

Անհատական աղոթքում Աստծո ներկայության մեջ գտնվող մարդը հավաքական պաշտամունքից չի բացակայի: Անհատական աղոթքը կյանքի հոգևոր շենքի անտեսանելի հիմքն է, որը պահում է հավաքական աղոթքի տեսանելի կառույցը: Առանձնական աղոթքը կյանքի նավի` ծովի մեջ մխրճված մասն է, իսկ հավաքականը` ծովից վեր երևացող մասը: Երկուսն իրարից անբաժան են, երկուսը միասին կազմում են աղոթքի կյանքի ամբողջությունը: Ով հոգնել է առանձնական աղոթքից, անխուսափելիորեն պիտի հոգնի հավաքականից: Այդպիսին եթե ներկա իսկ լինի եկեղեցական պաշտամունքին, ապա` աղոթասացությանը մասնակցելուց տարբեր շարժառիթներով: Ուղիղ շարժառիթով հավաքական աղոթքին մասնակցողը փաստում է, որ անհատական աղոթքը կիրարկող մեկն է:

Ինչպես պետք չէ աղոթել

Ավետարանն այս մասին բացահայտ թելադրանքներ ունի: Նախ ասում է, որ ցուցադրելու, երևալու համար չպետք է աղոթել: Հիսուսը սովորեցնում է. «Եվ երբ աղոթես, չլինես կեղծավորների նման, որոնք սիրում են ժողովարաններում և հրապարակների անկյուններում աղոթքի կանգնել, որպեսզի մարդկանց երևան. ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, ա՛յդ իսկ է նրանց վարձը», այսինքն` ցուցադրելու համար աղոթողների վարձը մարդկանցից գնահատվելն է, թե աղոթասեր են: Իսկ Աստծուց ոչ վարձ և ոչ էլ պատասխան են ստանում, քանի որ նրանց նպատակն Աստծուն աղոթելը չէր, այլ մարդկանց աղոթող երևալը: Փառք Աստծո, ենթադրում ենք, որ «հրապարակների անկյուններում» աղոթողները վաղուց վերացվել են հրապարակներից, քանի որ այնտեղ նրանց ապրանքն այլևս ոչ ոք չի գնում: Սակայն «ժողովարաններում» (աղոթավայրերում) ցուցադրելու համար աղոթողների սերունդը դեռ չի սպառվել:

Գրեթե յուրաքանչյուր պաշտամունքի ընթացքում հանդիպում ենք նրանց: Առհասարակ բոլորս էլ զգում ենք, թե ով է Աստծո առաջ ու սրտանց աղոթում, և ով է մարդկանց առաջ ու երեսպաշտորեն աղոթում: Դարձյալ ենթադրում ենք, որ ոչ մի լուրջ մարդ որևէ ձևով չի գնահատում ցուցադրելու համար կատարվող այս շարժուձևերը, ընդհակառակը, միայն արգահատանք է ունենում այդպես աղոթողի հանդեպ: Եթե գնահատողներ կան, նրանք էլ կա՛մ նրանց նման երեսպաշտներ են, կա՛մ աղոթքի արհեստավորներ, որոնք աղոթքի ոգուց արդեն վաղուց են պարպված` լիովին պահելով հանդերձ և միատեղ պաշտոնապես կիրարկելով աղոթքի արտաքին ձևերը միայն:

Եթե աղոթք ցուցադրելու համար ծնկի եկողների և ձեռքերը բարձրացնողների վարձը մարդկային մակերեսային գնահատանքն է կամ գիտակից անձերի արգահատանքը, ի՞նչ պիտի լինի նրանց վարձը, ո՛վ Տեր, ովքեր, գիտես, որ հաճախ աղոթարան են գալիս իրենց կամ արդուզարդը ցուցադրելու համար…

Հիսուսն Իր հետևորդներին զգուշացնում է նաև աղոթքի մեկ ուրիշ սխալ ձևից: «Աղոթք անելիս,- ասում է Նա,- շատախոս մի՛ լինեք ինչպես հեթանոսները, որովհետև նրանք կարծում են, թե իրենց շատ խոսքերի պատճառով լսելի կլինեն: Արդ, նրանց չնմանվե՛ք, որովհետև ձեր Հայրը գիտի, թե ինչ է ձեզ պետք, նախքան որ դուք Նրանից մի բան ուզեք» (Մատթեոս, Զ. 7-8):

Այս կետի վերաբերյալ լուրջ և այժմեական հարց է առաջանում: Հավանաբար իրենց առանձնական աղոթքի մեջ «շատ խոսողներ» չեն մնացել, սակայն նույնը չենք կարող ասել հավաքական աղոթքի համար: Տարակույսից վեր է, որ մեր այժմեական պաշտամունքները չափազանց երկար են: Մեր հանդիսավոր կամ տոնական օրերի ժամերգությունները, ս. Պատարագով միատեղ, երեք կամ չորս ժամից պակաս չեն տևում: Մեծ տոներին հասնում և անցնում են հինգ ժամի սահմանը: Ուրեմն, արդյո՞ք մեր արածն էլ շատախոսություն չէ…

Չաճապարենք, սակայն, դրական կամ ժխտական եզրակացությունների հանգել և վճիռներ արձակել: Ընդհանուր մի ակնարկ նետենք խնդրի զանազան երեսներին:

Նախ չմոռանանք, որ Հիսուսի նկատողությունն առանձնական աղոթքի մասին է: Ընդդեմ փարիսեցիական այն սովորության, որով նրանք «պատրվակներով երկարում են աղոթքը»(41), այսինքն` Աստծուց զանազան պարգևներ էին խնդրում, որովհետև դրանց պետքն ունեին, որպեսզի դրանք զանազան բարի նպատակների համար գործածեն… Եվ այսպես` որովհետևների և որպեսզիների անհատնում պատրվակներով ոչ միայն աղոթքն իր վերջին չէր բերվում, այլ նաև ոգուց պարպվում էր և, ի վերջո, նպատակին չէր ծառայում: Սրանից բացի, պատրվակներով երկարացված այս աղոթքով անուղղակիորեն և անգիտակցաբար Աստծուն անգետի տեղ դնելու ամբարշտությունն էր գործվում, որպես թե Նա լուր չուներ երկրի կամ աղոթողի ներաշխարհի անցուդարձից, և, հետևաբար, փարիսեցին պետք էր զգում դրանք պատճառաբանված բացատրությամբ Աստծուն հիշեցնելու:

Հետևաբար, Հիսուսի դատապարտածը այս դատարկ, եսասեր ու տգետ շատախոսությունն է, որն անպատճառ նույնը չէ ժամերով վերացած ու տարված աղոթելու հետ, ինչը կարող է «հոգով և ճշմարտությամբ» լինել:

Պետք է հիշել, որ Հիսուսն էլ, պատահել է, երբեմն ժամերով աղոթել է. «Լեռ բարձրացավ աղոթելու և ամբողջ գիշերն անցկացրեց Աստծուն աղոթելով» (Ղուկաս, Զ. 12):

Պատահել է նաև, որ երբ Պողոս առաքյալը կատարել է հացի բեկանման պաշտամունքը, այսինքն` առաքելական ժամանակներին հատուկ ս. Պատարագի խորհուրդը, «խոսքը երկարեց մինչև կեսգիշեր» (Գործք, Ի. 7), այսինքն` պաշտամունքը և նրա խոսքը երկարել են մինչև կեսգիշեր: Այնպես որ, այս երկուսը, այսինքն` աղոթքի ընթացքում «շատախոս լինելը» և երկար ժամեր տարված աղոթելը, անպատճառ նույնը չեն:

Մյուս կողմից, մեր ժամերգություններն, առանձին առանձին վերցրած` Գիշերային, Առավոտյան, Արևագալի, Երեկոյան և այլն, երկար չեն: Ոչ մեկը մի ժամից ավելի չի տևում, մի քանիսը կես ժամ էլ չեն տևում: Սրանք միասին կատարելն է, որ ժամերգության երկարացման պատճառ է դառնում: Պետք է նաև գիտենալ, որ այս ժամերգությունները ստեղծված են այնպիսի մարդկանց կողմից և այնպիսի մարդկանց համար, ում գրեթե միակ նպատակը «ամեն ժամ» (Ղուկաս, ԻԱ. 36) աղոթելն էր, այսինքն` ստեղծված են կրոնավորների կողմից` հատկապես կրոնավորների կամ վանականների համար, ովքեր Եկեղեցու աղոթող բերաններն էին: Օրական յոթ կամ ինն անգամ աղոթելու վանական սովորությունը ժամանակի ընթացքում կամաց-կամաց անցավ նաև հասարակ հավատացյալներին, նրանց շրջանում, սակայն, բնականաբար, օրական յոթ կամ ինն անջատ ժամերգությունների կատարումն անհնար եղավ, ուստի դրանք իրար միացվեցին և կազմվեցին այսօրվա բաղադրյալ ժամերգությունները: Բացի սրանից, մեր ժամերգությունները կարգավորվեցին այնպիսի ժամանակահատվածներում և այնպիսի հավատացյալների համար, ում ամենօրյա կյանքում աղոթքը կարևոր տեղ էր գրավում, և ովքեր իրենց առօրյա աշխատանքից ու աղոթքից զատ շատ քիչ բան ունեին անելու և իրենց ժամանակը դրան հատկացնելու: Ժամերով աղոթելը նրանց ոչ միայն տաղտուկ չէր պատճառում, այլ մինչև իսկ հոգեկան պահանջ և վայելք էր:

Ժամանակները փոխվեցին` շատ քիչ բան փոխելով հազար կամ ավելի տարիներ առաջ կազմավորված մեր ժամակարգությունից: Ներմուծված գլխավոր փոփոխությունը եղավ բազմաձայն գործիքավորված երգեցողությունը, հատկապես ս. Պատարագի, որն ինչքան էլ գրավիչ լինի, մյուս կողմից` գրեթե կրկնապատկեց նրա երգեցողության տևողությունը: Ս. Պատարագի միաձայն չափավոր երգեցողությունը մի ժամից ավելի չի տևում: Ուստի, եթե մեր ներկա պաշտամունքի վիճակը, հատկապես կիրակնօրյա հանդիսավոր ժամապաշտությունը, ակնկալվածից ավելի երկար է տևում, և երբեմն այդ պատճառով պահանջված չափով չի ծառայում իր նվիրական նպատակին, մեղավորը ոչ պաշտամունքն է և ոչ էլ այն ստեղծող սրբազան հայրերը, այլ այն ավանդապահներն ու կիրարկողները, ովքեր, նախ, վանքերում զանազան ժամերի կատարվող ժամերգություններն իրար կցելով համադրել և փոխադրել են գյուղերի ու քաղաքների եկեղեցիներ և, երկրորդ, չեն կարողացել կիրարկվող բարդ ու բաղադրյալ ժամերգությունը մի կերպ հաշտեցնել փոխվող ժամանակների հետ: Կաթոլիկ եկեղեցին ստեղծել է կես ժամանոց «լուռ պատարագը»` առանց ժամերգության, և դա` օրը մի քանի անգամ, որպեսզի ցանկացողն իր ուզած ժամին կարողանա գալ ու ս. Պատարագին մասնակցելու իր առաջնահերթ կրոնական պարտականությունը կատարած լինելու ներքին բավարարություն ունենալ: Իսկ բողոքականությունը, մյուս կողմից, իրեն ձերբազատել է «կանոնականացված» պաշտամունքի պարտադրանքից և որդեգրել ազատ աղոթաժողովներ կազմելու կարգը, երբ երգվում են ցանկացած երգերը` ցանկացած թվով, ցանկացած ավետարանական հատված կարդացվում է ցանկացած կարճությամբ և քարոզի ցանկացած նյութը ընտրվում ու խոսվում է ցանկացած երկարությամբ: Սրանք հիշելով, չենք ուզում ասել, որ մեկ կամ մյուս կարգը որդեգրենք, քավ լիցի: Այլ մատնանշում ենք այս կամ այն եկեղեցում առկա իրողությունները, երբ ժամանակների պահանջին համաքայլ գնալու բացահայտ միջոցներ են ձեռք առնվել` հետևելով ավետարանական այն սկզբունքին, թե «Շաբաթը եղավ մարդու համար և ոչ մարդը` շաբաթի» (Մարկոս, Բ. 27): Այս հարցի մեջ ավելի խորամուխ լինելը մեր նպատակից շեղում կլինի, քանի որ մեր առաջադրանքը լոկ Մեծ պահքի կիրակիների խորհուրդի շուրջ ընդհանուր խորհրդածություններ անելն է: Հարցի կապակցությամբ միայն կարող ենք ասել, որ ամբարշտություն կլինի մեր ժամերգությունները «հեթանոսական շատախոսություն» կոչել: Բայց դրանք այդ վտանգին են ենթարկվում, եթե լոկ մեքենայաբար ենք կատարում և թութակաբար ասում, առանց մեր միտքը և հոգին ընկերացնելու այն կենսատու ոգուն ու իմաստին, որ կա յուրաքանչյուր աղոթքում և յուրաքանչյուր շարականի գրեթե ամեն տողում:

Ինչպես պետք է աղոթել

Ավետարանում այս մասին էլ բացահայտ թելադրանքներ կան: Նախ` աղոթքը պետք է մարդկանց հետ հաշտված հոգեվիճակով լինի: «Եթե սեղանի վրա քո ընծան մատուցելու լինես,- աասում է Հիսուսը,- և այնտեղ հիշես, թե քո եղբայրը քո դեմ մի ոխ ունի, քո ընծան թո՛ղ սեղանի առաջ և գնա՛ նախ հաշտվի՛ր քո եղբոր հետ և ապա ե՛կ քո ընծան մատուցի՛ր» (Մատթեոս, Ե. 23-24):

«Ընծա մատուցելը» հին հրեաների համար այն էր, ինչ այսօր մեզ համար «ս. Պատարագ մատուցելը» կամ որևէ պաշտամունքի մասնակցելն է: Բացի այս, երբ մեր Տերը «Հայր մեր»-ն է սովորեցնում, հատկապես ծանրանում է նրա «թող մեզ մեր պարտքերը, ինչպես և մենք ենք թողնում մեր պարտապաններին» խոսքի վրա: «Եթե դուք մարդկանց ներեք նրանց հանցանքները,- ավելացնում է Հիսուսը,- ձեր երկնավոր Հայրն էլ ձեզ կների: Իսկ եթե դուք մարդկանց չներեք իրենց հանցանքները, ձեր Հայրն էլ ձե՛զ չի ների ձեր հանցանքները» (Մատթեոս, Զ. 14-15):

Աղոթքը պետք է նաև «հոգով և ճշմարտությամբ կատարել»: Մի անգամ Հիսուսն ասաց. «Աստված Հոգի է և, հետևաբար, Նրան պետք է հոգով ու ճշմարտությամբ պաշտել» (Հովհաննես, Դ. 24): Սա Հիսուսի անմատչելի և անմրցելի խոսքերից մեկն է, որը մի նոր դարաշրջան է բացում կրոնի և պաշտամունքի հասկացության մեջ: Այս խոսքով պաշտամունքը հանկարծ մի նոր և բարձրագույն մակարդակի վրա է դրվում, որին, դժբախտաբար, քչերն են կարող բարձրանալ, ինչպես քչերն են կարող լիովին իրագործել Հիսուսի բարոյական ու ընկերային ուսուցումները:

Հոգին հակադրված է նյութին, երկուսն էլ` նյութը և հոգին, իրական են, տարբերությունն այն է, որ մեկը ենթակա է մեր զգայարաններին, իսկ մյուսն ըմբռնելի և հասանելի է մեր բարձրագույն կարողություններով, իմացականությամբ ու երևակայությամբ: Կրոնը կամ աղոթքը, որոնց նպատակը մեր առջև հոգեկան աշխարհի դռները բանալն է, դժբախտաբար, երբեմն կարող են ճիշտ հակառակ դերը կատարել. դառնում են վարագույր մարդու և Աստծո միջև: Կան հավատացյալներ, ովքեր եկեղեցասեր են, հետաքրքրվում են եկեղեցու ծեսերով և լավ գիտեն դրանք, մինչև իսկ սրբագրում են պաշտամունքը կատարողներին, սակայն այնքան են տարված պաշտամունքի տառով և գիտությամբ, որ Աստծո հետ «հոգով ու ճշմարտությամբ» հաղորդակցության մեջ չեն կարող մտնել: Աստվածաբաններ կան, ովքեր այնքան շատ բան գիտեն Աստծո և Քրիստոսի մասին, որ իրենց ամբարած չոր գիտությունը արգելք է դառնում իրական Քրիստոսին և կյանք ունեցող ու կենսատու Աստծուն ճանաչելու: Մարդու պարագայում գործածվելիս «հոգին» նշանակում է նրա բարձրագույն էությունը, մարդու անձը, ինչ էլ այն իրականում լինի: «Հոգով պաշտել», ուրեմն, նշանակում է պաշտամունքի ընթացքում մարդու բարձրագույն էության, այսինքն` անձի ներկայությունը: Մարդն անձնապես, այսինքն` իր խորագույն գիտակցությամբ, ներկա պետք է լինի պաշտամունքին և, թափանցելով ծեսերի ու արարողությունն երի իմաստի, բառերի և եղանակների միջով, Աստծո ներկայությանը բարձրանա, Ով հատկապես այդ պահին ներկա է աղոթավայրում: Իսկ ի՞նչ է նշանակում «ճշմարտությամբ պաշտել»: Ճշմարտությունը նախ հակադրված է ստին, կեղծին և չեղածին և, հետևաբար, նույնացած «իրականության» հետ` իրերի հոգևոր մարզում:

«Ճշմարտությունը» իրերի բարոյական և հոգեկան մարզերում նույնն է: Աղոթքը կամ պաշտամունքը հիմնված պետք է լինի Աստծո «իրականության» վրա, քանզի աղոթքի և պաշտամունքի նպատակը մարդուն աստվածային «իրականության» հետ շփման և հաղորդակցության մեջ դնելն է: Իր վերոհիշյալ վսեմ խոսքը Հիսուսը եզրակացության է հանգեցնում. «Աստված այսպիսի պաշտողների է փնտրում» (Հովհաննես, Դ. 23) Ինքն Իրեն նրանց հայտնի դարձնելու համար: Ուրեմն, պարտավոր ենք մեր գերագույն կարողությունները` միտքը և հոգին, ի գործ դնել իրագործելու համար աղոթքի գերագույն նպատակը` բարձրանալ Նրա «իրական» ներկայությանը, հոգով «զգալի» և ոչ «բարոյական» կամ «խորհրդանշական» ներկայությանը:

Աղոթել հարատև, ամեն ժամ և անձանձրույթ

Այս կետում մտնում ենք այն առակի կալվածքից ներս, որից կիրակին վերցրել է իր անունը:

Մի քաղաքում կար մի դատավոր: Արևելքի գրեթե բոլոր դատավորների նման «ոչ Աստծուց էր վախենում, ոչ մարդկանցից ամաչում»: Նույն քաղաքում կար նաև մի այրի կին, աղքատ` Արևելքի բոլոր այրիների նման: Այս կինը զոհ էր գնացել մի անիրավության, ուստի գրեթե ամեն օր գալիս էր դատավորի դուռը` վերջինի քարացած խղճմտանքը բախելու: Անօգուտ: Դատավոր ասված աղվեսը գիտեր, որ խեղճ կինը ուտվող հավ չէ. ոչ կարող է կաշառք տալ, ոչ էլ դատարանի «ծախսերը» հոգալ: Սպասավորներին հրամայում էր դուրս նետել նրան: Սակայն կինն ուներ ազդու մի զենք, որով անդադար ռմբակոծում էր դատարանը և դատավորի գլուխը: Դա հարատևությունն էր: Բարեբախտաբար, սա մի զենք է, որը ոչ ոք մարդու ձեռքից չի կարող առնել, եթե ինքն այն չհանձնի, և կինը վճռել էր ձեռքից բաց չթողնել այդ զենքը: Եվ դատավորը, որ լավ գիտեր սովորած կամ ունեցած ողջամտությունն իր անձի օգուտի համար գործածել, ի վերջո, ինքն իրեն ասաց. «Թեև Աստծուց չեմ վախենում և մարդկանցից էլ չեմ ամաչում», գոնե օձիքս այս փորձանքից ազատելու համար այրու դատը տեսնեմ, որպեսզի այստեղ գալով` իր թախանձ անքներով ինձ տաղտուկ չպատճառի: Եվ առակն այստեղ վերջանում է:

Անգամ ասելն ավելորդ է, որ դատավորն Աստծուն չի ներկայացնում: Առակները կենտրոնական մի պատգամ ունեն, որը տալիս են թափանցիկ ձևով, հետևաբար, պատմության յուրաքանչյուր դերակատարի մեջ կամ դրվագում ինչ-որ իմաստ դնելը նշանակում է մտնել այլաբանական մեկնաբանությունների բավիղները, ինչը, որքան էլ հետաքրքրական կողմեր ունենա, հաճախ կենտրոնական գաղափարը աչքից վրիպեցնելու վտանգին է ծառայում: Դատավորը, նախորդ կիրակիի առակում հիշված տնտեսի նման, «այս աշխարհի որդի» է, ով գիտի իր գործերը անձնական շահերի համաձայն դասավորել: Ըստ այսմ, անիրավ այս դատավորը նախապատվություն տալիս էր «հուսալի» դատերին, որոնցից կարող էր դրամ մտնել նրա գրպանը: Նրա ձեռքում դատավորությունը մի միջոց էր դրամ շահելու և ոչ` արդարություն իրականացնելու: Այս առումով անիրավ դատավորը Աստծո հակադիրն է: Այս առակը ցանկանում է ասել, որ եթե Աստծո հակադիրն անգամ ի վերջո զիջեց ինչ-որ այրու թախանձանքներին, Աստված, Ով բարության մարմնացումն է, չի՞ լսի ձեր աղոթքները:

Կյանքի դառը փորձառությունները, սակայն, տարբեր են առակների սփոփարար թելադրանքներից: Տարակույսից վեր է, որ արդարև կան բազմաթիվ երջանիկ հավատացյալներ, ովքեր այս կամ այն ձևով իրենց աղոթքների պատասխանը ստացել են: Սակայն, թերևս չենք սխալվի, եթե ասենք, որ ավելի շատ է թիվը այն աղոթողների, ովքեր անպատասխան են մնացել` հակառակ իրենց խնդրանքի արդարության և բարոյական ու հոգևոր օգտակարության (ըստ իրենց անկեղծ համոզումի): Սա կրոնի և աղոթքի ամենադժվար լուծելի խնդիրներից մեկն է. ինչո՞ւ մեր աղոթքները երբեմն չեն «լսվում»: Անշուշտ, հաշվից դուրս են մնում այն «աղոթքները» կամ խնդրանքները, որոնք հաճույքի կամ բախտախաղերում հաջողելու և նման այլ բազմաթիվ անլուրջ նպատակների համար են: Մեր հարցը խորապես և բարոյապես ընդգրկում է մարդկային ու հոգեկան պահանջների հանդեպ երկնքի երբեմն կարծեցյալ կամ իրական լռությունը:

Առաքյալներից մեկն իրեն հատուկ կտրուկ և մասամբ ստոիկյան պարզությամբ փորձում է այս հարցին պատասխանել. «Խնդրում եք և չեք ստանում, որովհետև չարամտորեն եք խնդրում» (Հակ. Դ(4) 3): «Չարամտորեն խնդրել» նշանակում է Աստծուն դիմել չար, եսասիրական ու աշխարհիկ նպատակներով: Բնականաբար, չի կարելի դրանց պատասխան սպասել բարի, մարդասեր և հոգի Աստծուց: Բայց ի՞նչ ասել այն աղոթքների մասին, որոնք իսկապես արդար և բարի դատաստանների, հիվանդների համար են, ովքեր կարող էին և պետք է դեռ երկար ապրեին, և, վերջապես, տագնապալի մի կացության մասին, որտեղ դրա հպատակը մաս ու բաժին չունի, այլ միջավայրը և մարդկային չարությունն են, որ այն մեջտեղ են բերել: Ինչպե՞ս կարելի է շարունակել աղոթել, երբ Հոբի վիճակին ես մատնված` հարստությունդ փչված է, զավակներդ կորած, բարեկամներդ` թշնամի դարձած, առողջությունդ` քայքայված, ընտանիքդ` քանդված: Այս վիճակում Աստծուն չուրանալը, չմերժելն ու չանիծելն այլևս անցնում է գրեթե գերմարդկային գործերի կարգը:

Հակառակ այս բոլորին, ամբողջ Նոր Կտակարանը ծայրից ծայր հաստատում է աղոթքի մեջ հարատևության անհրաժեշտությունը, մինչև իսկ նեղ և անկարելի նկատված կացություններում: Հիսուսը Գեթսեմանիում աղոթում էր, որպեսզի Իրեն մատուցվող չարչարանքների «բաժակը հեռու անցնի» (Մատթեոս, ԻԶ. 39), բայց «բաժակը» չհեռացավ Նրանից: Աղոթում էր, երբ մուրճի հարվածներն իջնում էին խաչին տարածված Նրա ափերը մխրճված գամերի գլխին. «Հայր, ներիր դրանց, որովհետև չգիտեն` ինչ են անում» (Ղուկաս, ԻԳ. 34): Երբ ֆիզիկական կյանքը քամվում էր ձեռքերին ու քունքերին բացված արյան աղբյուրներից և մարմնական տառապանքը հասել էր իր գագաթնակետին, աղոթքն է, որ դարձյալ գալիս է Նրա շուրթերին` «Ինչո՞ւ թողեցիր ինձ» (Մատթեոս, ԻԷ. 46): Նրա վերջին շունչը հաղթանակն է աղոթքի և Իր կյանքի. «Հայր, քո ձեռքն եմ ավանդում իմ հոգին» (Ղուկաս, ԻԳ. 46): Նրա անմիջական հետևորդներից Ստեփանոսը, գլխին տեղացող քարերի տեղատարափի տակ կարողանում էր աղոթել. «Տեր, սա մեղք մի՛ համարիր դրանց» (Գործք, Է. 59):

Պողոս առաքյալը կարող էր բանտերն աղոթավայրի վերածել: Նույնը Ղևոնդյաններն արեցին իրենց արգելարանի խոնավ խավարում… Երկար է հոգևոր հերոսների շարքը, ովքեր կենսավորված էին Մեծ Կենսատուից, և ովքեր տագնապալի կացությունները դիմավորեցին բարձր ճակատով, լուսեղեն տրամադրությամբ ու աղոթքով: Քանզի նրանց համար աղոթքը լոկ աղերսանք կամ խընդրանք չէր, այլ հաղորդակցության միջոց զորության, ուժի, իմաստության ու հոգևոր կյանքի Աղբյուրի` Աստծո հետ, և այդ հարաբերության ուժգնությունը կամ տկարությունը, մշտական կապը կամ խզումը երբեք կախում չունեին նրանց աղոթքների ընդունելի լինելուց կամ մերժվելուց, կամ դրանց ընդունման հապաղելուց:

Աստված երբեմն ուշացնում է մեր խնդրանքներին ընթացք տալը, որպեսզի ժամանակը մեր մտածումները մաքրի դրանց պարունակած զուտ մարդկային տարրերից, եսասիրությունից, շահասիրությունից ու փառասիրությունից:

Չի՞ պատահել, որ մենք որոշ ժամանակ հետո բոլորովին տարբեր լույսի տակ տեսնենք այն նույն խնդրանքը, որը ստացած չլինելու համար սրտնեղել էինք Աստծուց: Աստված մեր աղոթքներին պատասխանելը հաճախ ուշացնում է, որպեսզի մեր առողջ ու բարի փափագներն ավելի զորանան և արմատ բռնեն մեր մեջ, իսկ անօգուտները և վատառողջները` մշուշի նման աղոտանան ու անհայտանան:

Երբեմն էլ ուշացնում է` փորձելու համար մեր հարատևությունը և հավատքի ուժգնությունը: Մեր մեջ տոկալու, դիմանալու ու համբերելու սովորություն կերտելն անհրաժեշտ է ուժեղ կամք և հաստատ նկարագիր կազմելու համար: Համբերությունը հավատքի փորձաքարն է: Եվ հավատքն այնքան լայնորեն է տարածվում երկրի վրա, որքան մարդիկ հարատև են Աստծո հանդեպ ունեցած իրենց վստահության մեջ` հակառակ բոլոր վհատեցնող կացությունների:

Աստված ուշացնում է մեր աղոթքների կատարումը, որպեսզի, ի վերջո, կարողանանք տեսնել մեր որոշ խնդրանքների անհեթեթ և անհիմն, իսկ որոշների էլ` մեր իսկ ձեռքով իրականանալի լինելը: Հոգու, մտքի և աշխարհի խաղաղությունը որքան Աստծո պարգևը, նույնքան և ավելի մարդու գործն է: Որքան էլ մեծ փափագով աղոթենք, պատերազմները, սակայն, չեն դադարի, որովհետև դրանք մարդու ստեղծածներն են և մարդկանց ձեռքով էլ կարող են վերանալ: Եթե մարդը կամենա, կարող է: Եվ Աստված մարդու կամքին հակառակ ոչ մի շնորհ չի պարգևում:

Կրքերի և արտաքին բռնությունների դեմ անզոր մարդկությունը պետք է շարունակ բախի Աստծո գութի ու ամենակարողության դռները` այդ բռնությունների ու անօրենությունների ձեռքից օրերից մի օր ազատվելու հույսով ու հավատով: Աստված հաճախ միայն «համբերատար է» (Հմմտ. Սաղմ., ՃԲ. 8, Բ. Պետրոս, Գ. 9:), որպեսզի դիմացի, անարդար կողմն էլ դարձի գա և շտկի իր իսկ ստեղծած թնջուկը, «որովհետև Աստված չի կամենում մեղավորի մահը, այլ նրա` չար ճանապարհից ետ դառնալը և ապրելը» (Հմմտ. Եզեկիել, ԺԸ. 32): Եվ այս պատճառով Աստված չի պատասխանում մեր աղոթքներին այնքան շուտ ու այն եղանակով, որը մենք ենք փափագում:

Առակի բացահայտ թելադրանքը «չձանձրանալն» է: Եթե անաստված ու անպատկառ դատավորը տեղի է տալիս այրի կնոջ հարատև թախանձանքներին, ապա Աստված, Ով բարության և արդարության մարմնացումն է, ի վերջո, չպիտի՞ լսի Իր ծառաներին, ովքեր գիշեր-ցերեկ Նրան են կանչում: Ուրեմն, մամոնայի, մեզ ընծայված կյանքի, ժամանակի և պատեհությունների բարվոք ու հավատարիմ տնօրինման հետ հարատև և թախանձագին աղոթքը հիմնական պայմաններից է այն հոգեվիճակն ու դիրքը պահելու, որին տիրացել է զղջացող, ապաշխարող և դարձի եկող մարդը: Առակի եզրակացնող մասի վերջին տողը կնքում է այդ կիրակիի խորհուրդը` մատնանշելով այն էական պայմանը, առանց որի աղոթքը երբեք իր նպատակին չի կարող ծառայել: Այդ էական պայմանը հավատքն է: Նույն այդ եզրակացնող նախադասությունը մյուս կողմից հաջորդ կիրակիի խորհրդի և անվան վարագույրն է բացում: Եվ այդ եզրափակիչ նախադասությունն է. «Իսկ երբ Մարդու Որդին գա, արդյոք երկրի վրա հավատ կգտնի՞» (Ղուկաս, ԺԸ. 8):

ՇԱՐԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԻ ԿԻՐԱԿԻԻ

 Որ պատուիրան ճշմարտութեան աւանդեցեր Եկեղեցւոյ Քում սրբոյ, Քրիստոս, անսահման ժամանակաւ աղօթել միշտ առ Աստուած հոգւով և մտօք:

Որ զբան քո օրինաց հաստատեցեր գործով` մեզ օրինակ հանելով զգիշերն ի գլուխս յաղօթս Աստուծոյ բնութեամբ մերով տնօրինաբար, Որում կրկնի ծունր ամենայն:

Վասն որոյ և մեք պաղատեսցուք առ Քեզ, Քրիստոս, շնորհեա մեզ յամենայն ժամ լինել քեզ յանդիման մաքուր աղօթիւք ըստ անմարմնոցն, որ յերկինս:

Աղաչանօք Աստուածածնին` անապական Քում Ծնողին, զիմանալի զաչս սրտից մերոց բացցես ողորմութեամբ` հայիլ ի լոյս Քո, Քրիստոս:

 

Թարգմանություն.

Ճշմարիտ պատվիրանն ավանդեցիր Եկեղեցուդ, Քրիստոս, թե միշտ պետք է անսահման ժամանակով հոգով և մտքով աղոթել Աստծուն:

Օրենքիդ խոսքը գործովդ հաստատեցիր, երբ ամբողջ գիշերն Աստծուն աղոթելով անցկացրիր` իբրև մեզ օրինակ, երբ հատուկ տնօրինությամբ մեր բնությունն էիր առել, Որիդ առաջ իջնում են բոլոր ծնկները:

Ուստի, մենք էլ Քեզ ենք պաղատում, Քրիստո՛ս, շնորհի՛ր, որ ամբողջ ժամանակ Քեզ մաքուր աղոթքով ներկայանանք` երկնքի անմարմին էակների նման:

Աստվածածնի` անապական Քո Ծնողի աղաչանքով, Քո ողորմածությամբ բա՛ց մեր հոգու աչքերը, Քրիստոս, որպեսզի կարողանանք նայել Քո լույսին:

——————————————————————————————————-

(41) Ղուկաս, Ի. 47: Սա բառացի թարգմանությունն է Ավետարանի գրաբար թարգմանության («պատճառանօք (պատրվակներով) երկարեն զաղօթս»):