Ճարտարապետություն

[Mard]

Շատ ցավալի է, որ այսպիսի ԹԵՄԱ ստեղծելով, պիտի առաջինը գրեմ կինո Մոսկվայի ամառալին դահլիճի քանդելու խնդրի մասին:

Անդրադառնանք խնդրին հարցերով.
1.ինչու՞ են կառուցում եկեղեցին հենց Ամռառային դահլիճի տեղը.
  ա. Որովովհետև նախկինում կինո մոսկվայի տեղը եղել է Սուրբ Պետրոս և Պողոս եկեղեցին:
   Շատ ճիշտ է, եղել է, ԲԱՅՑ ՉԻ ԵՂԵԼ ԱՄԱՌԱՅԻՆ ԴԱՀԼԻՃԻ ՏԵՂՈՒՄ!!!! Եթե այդքան արդար է մեր պետությունը թող քանդի
   կինո Մոսկվան և ինչու չէ, նայև օպերայի շենքը. չէ որ նրա տեղում էլ է եկեղեցի եղել: Ինչու՞ ԱՐԴԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԼԻԱՐԺԵՔ չի:
  բ. Որովհետև ամառային դահլիճը շահութաբեր չէր:
    Այսինքն, եթե շահույթ բերեր` չէին քանդի ու եկեղեցուն տեղ չէին  հատկացնի....   
     Խոսքեր շունեմ:  Էդ  երբվանի՞ց  են անպետք   վայրերում եկեղեցի սարքում:
  գ. Որովհետև ավելի հարմար տեղ չկա ու ամառային դահլիճը արժեք չի ներկայացնում՞
     Ավելի անհարմար տեղ եկեղեցու համար չի լինում: Սարսափելի խցանումների, աղմուկ-աղաղակների, առևտրատրական 
      միջավայրի մեջ եկեղեցի կառուցելը ԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉԷ:
      Իսկ եթե որևէ մեկը ասի որ արժեք չի ներկայացնում, կամ տգետ է, կամ էլ Հայ ճարտարապետության թշնամի: Զարհուրելի
      շենքերի մեջ  մի կարգին ժամանակակից շինություն է` անբռնազբոսիկ ու ներդաշնակ, դա էլ է աչք ծակու՞մ: Այն քիչ
      շինությունների, որ ծառը չկտրելու համար հետաքրքիր լուծումներ են գտել ճարտարապետները:

ԵՎ ՎԵՐՋԱՊԵՍ ԷՆՊԻՍԻ ՏՊԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ Է, ՈՐ ՀԵՆՑ ՍԿՍԵՑ ԱՄԱՌԱՅԻՆ ԴԱՀԼԻՃԸ  ԱՄՌԱՆԸ ԳՈՐԾԵԼ (ԽՈՍՈԸ ԱՄԱՌԱՅԻՆ ՀԱՄԵՐԳԱՇԱՐԻ ՄԱՍԻՆ Է), միանգամից ՄԻ ԽՈՒՄԲ ՏԳԵՏՆԵՐ ՈՒ ՊԱՏԵՀԱՊԱՇՏՆԵՐ ՈՐՈՇԵՑԻՆ ՀՐԱԺԱՐՎԵԼ ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ ՄԵԿԻՑ(ասացեք խնդրեմ` անշահութաբեր է), ՈՒ Ձև ԳՏԱՆ` հատկացրեցին եկեղեցուն: Կարծում եմ հոգևորականների որոշումը չէ եղել, այլ պետական այրերի, այլապես շատ ցավալի հարցեր են առաջոնում: 

Հարցերս շատ են, բայց այս ամենի հետ մեկ-տեղ ուզում եմ ասել, որ ինքս շատ լավ գիտակցում եմ թե ինչքան կարևոր է եկեղցիների շատությունը մեր քաղաքի համար: Ես ինքս ամեն կիրակի պատարագին մասնակցելով  տեսնում եմ դա` կույր չեմ: Բայց չի կարելի անարդարաբար քանդել մեր ԼԱՎԱԳՈՒՅՆ ՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆՆԵՐԻՑ ՄԵԿԸ, ՍՈՒՏ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ:
ԿԱՐԾՈՒՄ ԵՄ ՀՈԳևՈՐԱԿԱՆ ԴԱՍԸ ԿԳԻՏԱԿՑԻ ԱՅՍ ՀԱՐՑԻ ԼՐՋՈՒԹՅՈՒՆԸ և ՆՄԱՆ ԲԱՆ ՉԻ ԻՐԱԳՈՐԾԻ:
ԿՐԿՆՈՒՄ ԵՄ, ԵՍ ԿՈՂՄ ԵՄ ԵԿԵՂԵՑԱՇԻՆՈՒԹՅԱՆԸ, ԱՌԱՎԵԼ ՔԱՆ ՈՐևԷ ՄԵԿԸ, ԲԱՅՑ ՈՉ ԽԱՐԴԱԽ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՎ ՔԱՆԴԵԼՈՒՆ ՈՒ ԿԱՌՈՒՑԵԼՈՒՆ:

Հ.Գ. Եթե ՄԵՐ պետական գործիչները այդքան ԵԿԵՂԵՑԱՍԵՐ ԵՆ, հապա ինչու՞ ավելի ԼԱՎ` եկեղեցուն համապատասխան  ՏԵՂԵՐ ՉԷՆ ՀԱՏԿԱՑՆՈՒՄ: Այո, ճիշտ է, որվհետև լավագույն տեղերը հատակցված են ՌԵՍՏՈՐԱՆՆԵՐԻՆ, ՍՐՃԱՐԱՆՆԵՐԻՆ, ԳԻՇԵՐԱՅԻՆ ԱԿՈՒՄԲՆԵՐԻՆ, ԱՄԵՆ ՏԵՍԱԿ <<ԶՎԱՐՃԱՆՔՆԵՐԻ>> ԿԵՆՏՐՈՆՆԵՐԻՆ: ԲԱՅՑ եթե  կա ինչ-որ մի ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԿԵՆՏՐՈՆ, որտեղ դասական, ազգային-ժողավրդական համերգներ են կազմակերպվում, բայց շահույթ չի ապահովում, նոր միայն կաչելի է հատկացնել եկեղեցուն:
ՎԱՅ ՄԵԶ:
 

[Ղուկաս Վահան]

Իսկ Դուք լիարժեքորեն տիրապետո՞ւմ եք այդ տեղեկատվությանը, և կարծում եք, որ այլ պատճառներ չեն կարող լինե՞լ։

[Mard]

Պարզից էլ պարզ է, որ մեր միլիոնանոց քաղաքի համար եկեղեցիները քիչ են, բայց ինչո՞ւ հենց ամառային դահլիճի տեղում: Եթե դուք գիտեք արդարացի պատճառները , կխնդրեի ասել:
Ես արդեն նշել եմ, որ Սուրբ Պողոս և Պետրոս եկեղեցին կինո <<Մոսկվայի>> շենքի տեղում է եղել, ոչ թե դահլիճի.միայն սա բավարար է ՔԱՆԴԵԼԸ ԱՆԱՐԴԱՐ ՀԱՄԱԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ:

Հ.գ. Ահա այն համերգներից մի հատված, որ անցկացվել է դահլիճում`
http://www.youtube.com/watch?v=QR_9Jwe8PfI
http://www.youtube.com/watch?v=r4NntvXjfhw
Իսկ սա էլ  ճարտարապետների կարծիքը և ամբողջական կառուցի նկարը`
http://www.golosarmenii.am/ru/19955/culture/2074/

[Ղուկաս Վահան]

Այս ամենի մեջ ինձ զարմացնում է մեկ այլ բան. ինչո՞ւ հենց եկեղեցիների շինարարության ժամանակ են հայտնվում այդ ընդդիմախոսները, ինչո՞ւ, օրինակ, մինչ օրս չեն անդրադառնում բառիս բուն իմաստով բազարի վերածված Կինո Ռոսիային, որը ևս ճարտարապետական և մշակութային մեծ նշանակություն ունի։

[Mard]

Սխալվում եք, եթե կարծում եք, ասօրվա ընդիմությունը դեմ է ԵԿԵՂԵՑԻ ԿԱՌՈՒՑԵԼՈՒՆ, շատ եք սխալվում, դուք ինձ և մի շարք մարդկանց , ովքեր դեմ են դահլիճի քանդմանը չեք ճանաչում և չգիտեք մեր հոգևոր կյանքի մասին: Եթե տեղյակ լինեիք, ապա սա չէիք գրի

ինչո՞ւ հենց եկեղեցիների շինարարության ժամանակ են հայտնվում այդ ընդդիմախոսները, ինչո՞ւ, օրինակ, մինչ օրս չեն անդրադառնում բառիս բուն իմաստով բազարի վերածված Կինո Ռոսիային, որը ևս ճարտարապետական և մշակութային մեծ նշանակություն ունի։

Ճարտարապետական արժեքը, ոչ թե ըստ մեծության է, որոշվու, այլ ըստ իր տեղին համապատասխան լինելու, հետաքրքիր ճարտարապետական լուծումների համար: ի դեպ հենց այս ամենի շնորհիվ էլ 85-թին, Սոֆյաում, միջազգային բիենալեում  այս նախագծի հեղինակներից մեկը արաժանավել է մրցանակի:
Օրինակ.
երբ քանդվեց լեզվի ինստիտուտը, ես դեմ չէի, քանզի այդ տեղում իսկապես գեղեցիկ է  Սրբ. Կաթողիկե եկեղեցիու երկու փողոցների կողմից տեսանելի լինելը:
կինո <<Ռոսիալի>> պատմությունը այլ է , ես չեմ ուզում հիմա դրան անդրադառնալ:
Եվ վերջիվերջո ինձ հետաքրքիր է, ով էլինելու այն <<տաղանդավոր>> ճարտարպետը, որը համարում է ամառային դահլիճի անպիտան լինելը, և ինչպես է այդ շենքերի արանքում, ամենաաղմկոտ ու բանուկ, խցանումներով լի խաչմերուկում  մի կերպ տեղավորելու եկեղեցին: Ավելի անհարմար տեղ եկեղեցու համար, չգիտեմ, էլ որտե՞ղ կարելի է գտնել:
Հասկացեք, երբ մարդիկ եկեղեցին վարկաբեկում են տգիտաբար, մասնավորապես հոգևորականներին, ես առաջիններից եմ, որ սաստում եմ: Բայց ճարտարապետության հարցը շատ նուրբ է, սա միայն  քանդելու և շինելու դեմ ու կողմ լինելու խնդիրը չէ:
Այո, մինչ այօր հազարավոր բացթողումներ են եղել, և ցավոք սրտի այդ բացթողումները եղել են նայև եկեղեցաշինության մեջ: Նույնիսկ ճանաչված ճարտարապետներ բազում սխալներ են թույլ տվել: Պատճառը հոգևոր և խորհդաբանական գիտելիքների պակասն է: Եկեղեցում ոչինչ հենց այնպես չի արվել: իսկ այժմ , շատ ճարտարապետներ կարող են հանուն իրենց << մտքի թռիչքի>> աղավաղել դարեի ընթացքում հստակ մշակված կանոնները:
Չի կարելի այսպես: Եթե որոշում է կայացվում, ապա պետք էր քննարկումներ կազմակերպել, այլ ոչ թե հապճեպորեն արժեքավոր հուշարձանների շարքից հանել: Ես էստեղ եկեղցու մեղքը չեմ տեսնում, այլ կառավարոթյան, բայց եկեղեցին ունի բոլոր լծակները վերանայելու և ԱՐԴԱՐԱԲԱՐ լուծելու այս հացը:
Ես շատ ուրախ կլինեի, եթե ՀԱՅ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ կարողանար ամռային դարլիճը    շահագործել` պակաս օգտակար չի լինի, հավատացնում եմ:

[Masnaget]

Մասամբ համաձայն եմ, Մարդ, քեզ հետ. վրդովմոնքդ տեղին է,  սակայն ինձ թվում է, որ ժամանակի ընթացքում մյուս սխալներն էլ կուղղվեն:
Ի՞նչ կասես:

[vahan]

Կարծում եմ, որ տաճարի կառուցումը պլանավորողների համար, հոգևոր բացը լրացնելը չէ, որ առաջնային դիրք է գրավում։
Այստեղ տեղին է հիշել  իմաստուն Ջիվանու մարգարեական խոսքը՝

Մի նոր քաղաք տեսա ժամի սիրահար
Բնակիչները հայ, մոտ քսան հազար.
Իրանք սնունդ չունին ապրելու համար,
Հինգ հատ վանք են շինել, խելքի՛ աշեցեք։

[Ղուկաս Վահան]

... և ինչպես է այդ շենքերի արանքում, ամենաաղմկոտ ու բանուկ, խցանումներով լի խաչմերուկում  մի կերպ տեղավորելու եկեղեցին: Ավելի անհարմար տեղ եկեղեցու համար, չգիտեմ, էլ որտե՞ղ կարելի է գտնել:

Չգիտեմ, թե Դուք ճարտարապետ եք, թե՝ ոչ, բայց այն, որ նման վայրում եկեղեցի կառուցելը անհնար եք համարում, ինձ ենթադրել է տալիս, որ այդքան էլ քաջատեղյակ չեք, թե եկեղեցիները ինչպիսի տեղերում և ճարտարապետական մտքի ինչպիսի թռիչքով են կառուցվում։
Ցավոք, այսօրվա որոշակի ընկալման մեջ, եկեղեցին չի կարող առանց իր բակի և հարակից կառույցների լինել...։ Ես չեմ ցանկանում շատ երկարաբանել, բայց ողջ Եվրոպայով մեկ (ես իմ տեսածից եմ ասում) այնպիսի գողտրիկ եկեղեցիներ կան, հատկապես խաչմերուկներում, բանուկ և աղմկոտ փողոցներում, որ ոտքդ այդ աղմուկից ու աշխարհի վազքից եկեղեցու դռնից ներս ես դնում և հայտնվում երկնային հանդարտության մեջ... եթե մեր նախորդները կարողացել են ժայռերի ծերպերին եկեղեցիներ ու վանքեր կառուցել, ուրեմն թող այսօր էլ փորձեն քաղաքի աղմուկի մեջ կառուցել, որովհետև այդ աղմուկին մի քիչ լռություն է պետք...

[Ղուկաս Վահան]

Երեկ Պանորամայում կարդացի, որ ճարտարապետների միության նախագահի հավաստմամբ.

Պողոս-Պետրոս եկեղեցին կառուցվել է վատ ժամանակահատվածում, երբ հնարավոր չի եղել արժեք ունեցող հուշակոթող կառուցել և քանդված եկեղեցու ճարտարապետական արժեքը գնահատեց «զրոյական»:

Եթե ճարտարապետների միության նախագահն է այսպես արտահայտվում...
Եթե եկեղեցին ընդամենը 100 տարվա հնության լիներ..., եթե նույնիսկ չլիներ էլ..., եթե նույնիսկ ճարտարապետական առանձնահատկություն էլ չունենար, ապա ճարտարապետը չպետք է նման ձևով արտահայտվեր, որովհետև այդ եկեղեցին ոչ թե սոսկ հուշակոթող էր, այն էլ արժեք չունեցող, այլ արդեն պատմական ու ազգային արժեք էր։
Ճարտարապետները պետք է լավ իմանան, որ եկեղեցիները սոսկ հուշակոթողներ չեն...
Ս. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու մասին կցում եմ Արարատյան Հայրապետական թեմից համապատասխան էջը և Պանորամայից կարդացածս նյութի էջը.
araratian-tem.am/churches.php?id=40
panorama.am/am/society/2010/03/17/church-or-cinema/

[Mard]

նախ ասեմ, որ չեմ ուզում անդրադառնամ Վահանի ասածին: Այ հենց այստեսակ վերաբերում ունեցողների շնորհիվ է, որ ճիշտ քննադատողների ձայնը չի լսվում:
Ես չեմ կարող պատասխանել ճարտարապետների միության նախագահի փոխարեն: Ի տարբերություն Ճարտարապետների միության նախագահի, ես հաղորդություն եմ ստանում եկեղեցում` մասնակցում եմ պատարագին և ինձ համար առաջին հեթրին եկեղեցին ՍՐԲԱՎԱՅՐ Է:

Բայց բացի Սրբավայրի կարիքն ունենալուց, ես ունեմ նայև մշակութային կենտրոնների կարիքը և դա բնական է: Միայն պատկերացրեք ինչքան ՕԳՏԱԿԱՐ ՀՈԳևՈՐ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ ԿԱՐԵԼԻ Է ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼ ԱՅՆՏԵՂ: ԵՎ հենց բացօթյա լինելը կնպաստի մարդկանց ներգրավմանը:

Ի տարբերություն <<օբյեկտաբան>> Սամվել Կարապետյանի և եկեղեցատյաց խմբավորումների, ես գիտակցում եմ, որ Եկեղեցին ոչ միայն հոգևոր դասն է, այլև ԵՍ, և այն մարդիկ ովքեր մկրտված են Հայ ԱռքելականԵկեղեցու ավազանում.ինչ վերաբերում է ԻՄ ԵԿԵՂԵՑՈՒն` ՈՒՂՂԱԿԻ ՎԵՐԱԲԵՐՈՒՄ Է ԻՆՁ:

Անդրադառնոմ հետևյալ ասածիս`

և ինչպես է այդ շենքերի արանքում, ամենաաղմկոտ ու բանուկ, խցանումներով լի խաչմերուկում  մի կերպ տեղավորելու եկեղեցին: Ավելի անհարմար տեղ եկեղեցու համար, չգիտեմ, էլ որտե՞ղ կարելի է գտնել:

Ավելի մանրամասնեմ ինչ նկատի ունեմ:
Պարտադիր չէ ճարտարապետ, կամ հոգևորական լինել, որ իմանանք եկեղեցու դիրքի մասին` արևմուտք-արևելք ուղղության մասին: Երբ նայեք հատակագծին, ու արևելք-արևմուտք ուղղությունը գծեք` կտեսնեք  անհարմարությունը և կպատկերացնեք, թե ինչու չի համապատասկանում այդ վայրին: Կարծում եմ հասկանալի դարձավ , թե ճարտարապետները ինչու են դեմ այստեսակ հապճեպ որոշմանը, որ առանց որոշակի ԻԴԵԱՅԻ` առանց նախագծի որոշվել է ա.դ.-ն քանդել: Բա եթե ճարտարապետները չահազանգեն, ո՞վ ահազանգի: Հասկանում եք, որ սա հենց եկեղեցաշինությանն է դեմ: Ուրիշ հարց է, որ ճարտարապետները հոգևոր գիտելիներ չունեն, կամ լիարժեք չեն. ես արդեն դրա մասին գրել եմ նախորդ գրառուման մեջ:

Ես համոզված եմ, որ այս ամենի պատճառը կառավարության որոշ օղակների, ոչ իրազեկ լինելուց է: Սխալվել բոլորս էլ կարող ենք, բայց սխալները ուղղել` նույնպես կարող ենք:

հետո գիտեք, մտածում եմ, եթե մենք դեռ այնքան չենք հոգեպես հասունացել, որ քանդենք հենց <<Մոսկվա>> կինոթատրոնը, որի տեղում է եղել եկեղեցին, էլ պատմական արդարություն հաստատելը ինչու՞մ է կայանում: Այս է հարցը: եթե կինոթատրոնը չենք քանդում, ուրեմն ինչու ենք ամառային դահլիճը քանդում: Կոպիտ ասած` դահլիճի մեղքն ինչո՞ւմն է: