Մաշալյան «Երկու Ուխտավոր»

[mane]

Հարգելի սարկավագ
Ինչ ասեմ։ Ես էլ իմ կողմից շատ եմ ցավում, որ  Դուք այդ կարծիքին եք և ամենացավալին այն է, որ բնավ չեմ զարմանում դրա համար, քանի որ, ինչպես հասկացա, ամեն չորեքշաբթի Դուք նույն աղբյուրից եք ստանում Ձեր հոգևոր սնունդը, ինչի արդյունքն էլ հենց հանդիսանում է այդ գիրքը։
Զարմանալի է նաև, որ այսօր ժամանակավրեպ է համարվում եկեղեցու հայրերի  թողած ողջ ժառանգությունը և կարծես մի ինչ–որ անհասկանալի պայքար է մղվում նրանց խրատները մեր կենցաղում կիրառելու դեմ։ Կարծես թե մենք ինչ–որ վանականներ ու անապատականներ ունենք, որոնք անցել են ծայրահեղ ճգնությունների և ուզում ենք այդ ծայրահեղությունից նրանց ետ պահել։ Առանց այն էլ, իրականում մենք այնքան ենք հեռացել փրկարար նեղ ճանապարհի կարգ ու կանոնից, որ էլ ավելի հեռանալու համար ներդրված այս ջանքերը կարծես  պիտի որ անիմաստ լինեն, բայց միևնույնն է, մեծ աշխատանք է տարվում քրիստոնեությունը ներկայացնելու որպես մանկապարտեզային զվարճանք և ոչ՝ խաչի ճանապարհ։
Դուք ասում եք, իմ մոտեցումը  հնաբույր է, ես համաձայն եմ Ձեզ հետ, սակայն այդ հնաբույրը սուրբ հայրերի խնկաբույրն է, իսկ այդ գրքից, որը այդքան խանդավառություն է պատճառում Ձեզ, ընդհամենը ժամանակակից ֆրանսիական օծանելիքի հոտ է բուրում։
Իսկ ինչ վերաբերվում է «էժանագին մեթոդներին», ես ուրախությամբ նույն այդ գրքի չափ հակաճառություն կգրեի, ինչը, բնականաբար, չէր տպագրվի քարոզչական կենտրոնի կողմից, իսկ ինտերնետային էջում այն, ինչ որ զետեղվել է, դա էլ կարող է ծավալուն համարվել և այդ սեղմությունը, ցավոք, շատ ցանկացողի համար կարող է նման տպավորություն թողնել։ Ամեն դեպքում, ես ընդդիմադիր թերթի լրագրող չեմ և հոգևորից բացի որևէ այլ շահ չեմ հետապնդում և իմ նախանձախնդրությունը միայն եկեղեցու պայծառացումն է և ստիպված եմ նորից կրկնել այն, որ բազմաթիվ այլ եկեղեցիներ ունեն գործող վանքեր, իսկ ձեր հոգեվիճակով մենք երբեք էլ չենք հասնի նրան, որպեսզի գոնե մի գործող վանք ունենանք, ծայրահեղ դեպքում, եթե լինի էլ, այնտեղ կտիրի ոչ թե հայրերի, այսպես կոչված, հնաբույրը, այլ ժամանակակից խեղկատակություններ։
Ես կոնկրետ մեջբերումներ եմ արել այդ գրքից և ընդհանուր բաներ խոսելու փոխարեն լավ կլիներ Դուք հենց այդ հատվածները ըստ Ձեր կողմնորոշման մեկնաբանեիք, քանզի համարում եմ, որ այս քննարկումները չափազանց լուրջ են, քանզի Ձեր այսպես կոչված «հոսող գետ» – ից, որից, ցավոք, «կարող է սնվել նաեւ արդի հավատացյալը...» կարող են ծանր թունավորումներ առաջանալ։
Իսկ ինչ վերավերվում է փարիսեցիների, փորձելու և նման այլ բաներին, սրանք ավելի են հիշեցնում հենց Ձեր կողմից մեջ բերված «ընդդիմադիր թերթի լրագրողական էժանագին մեթոդ...»–ները։
Կներեք, բայց Ձեզ պատասխանում եմ միայն նրա համար, որպեսզի մյուս ընթերցողների վրա վերջնական տպավորություն չթողնի Ձեր կարծիքը։

[Mard]

Ողջույն
Վաղուց է ինչ լուսամուտի ֆորումի քննարկումներին չէի հետևել:
Ես չեմ ուզում երկար գրել իմ կարծիքը վերը ներկայցաված քննատադության մասին, բայց մի բան պարզ է` հեղինակը  ինչպես «Դոնքիշոթը» պայքարում է հողմաղացների ուրվակնների հետ:
Վերը նշված ավետրանական մեջբերումներն ու հայրերի վարքը ներկայցնելը, ոչ մի կերպ չի ստացվում հակադրել Սրբազանի գրվածին:
Մանե, հատուկ ձեզ համար մեջբերում եմ Անտոն Անպատականի խոսքերից.
  Հայր Անտոնիոսն ասաց.«Շատերը ճնշեցին իրենց մարմինը ճգնութիւններով եւ յետոյ հեռու յայտնուեցին Աստծուց, քանզի քննութեամբ չճանաչեցին [Աստծոյ] դատաստանները »

Մի որսորդ էր անապատում եւ, տեսնելով հայր Անտոնիոսին եղբայրների հետ կատակելի, գայթակղուեց նրանից այդ պատճառով:
Իսկ ծերը, այս իմանալով, կամեցավ նրա իտքը հաստատել. թե` պետք է երբեմն զիջել եղբայրներին: Ասաց նրան.«Դի՛ր քո նետը աղեղին եւ ձգի՛ր». եւ այնպես արեց: Ծերը դարձեալ ասաց` ձգի՛ր.եւ արեց: Ասաց երրորդ անգամ.«Առավե՛լ քան չափը ձգիր»: Այն այրն ասաց.«Եթե չափից աւելի ձգեմ, աղեղը կկործանուի»: Ծերն ասաց նրան.«Այդպես է նաեւ, եղբա՛յր, Աստծո գործը, եթե չափից աւելի նեղենք եղբայրներին, փոյթը կվերանայ: Այլ պետք է երբեմն զիջել նրանց»: Այս լսելովէ որսորդը շատ շահեց եւ գնաց իր տուն:Եղբայրները նոյնպես լցուեցին ուրախութեամբ եւ գհացան Աստծուց:

աղբյուն է «Գանձասար» Աստվածաբանական հանդեսի Այբ հատորը:

[vahan]

Կներեք, բայց Ձեզ պատասխանում եմ միայն նրա համար, որպեսզի մյուս ընթերցողների վրա վերջնական տպավորություն չթողնի Ձեր կարծիքը։

Մանե. էս վերջին նախադասությունդ.  լրիվ մահացու էր։
ուղղակի միամտության հասնող անկեղծություն։

[mane]

Հարգարժան Մարդ
Այս գիրքը իսկապես ինչ–որ հիպնոզացնող զորություն ունի, որ շատերին այսպես ամուր գամել է իրեն։ Բայց ոչ թե նրանում ինչ–որ լավ բան կա, այլ ուղղակի այսօրվա հոգևոր դաշտն այնքան է խեղաթյուրվել, որ լրիվ համապատասխանում է այս գրքի հոգուն, դրա համար էլ զարմանք է առաջացնում, երբ դրա դեմ որևէ բան է ասվում։ Եթե փոքր ինչ խորը մտածեիք այն մասին, թե այսօր ինչ մեծ պայքար է գնում քրիստոնեական եկեղեցիների դեմ աշխարհում տիրող հակաքրիստոնեական ուժերի կողմից և ինչ միջոցներով են այդ պայքարը մղում և թե ինչ մեծ հաջողությունների են հասել իրենց չարաղետ գործերում, այդ դեպքում կարծում եմ, ավելի լավ կհասկանայիք, թե ինչ է բխում այդ գրքից։ Բայց դե ինչ ասեմ, գալիս եմ այն համոզման, որ հոգևոր դաշտում այդ քեֆչիական ոգին ոմանց ուղղակի շատ հոգեհարազատ է և ոչ ոքի ձեռնտու չէ դրանից հրաժարվելով հանձն առնել այն դժվարությունները, որ կան իրական քրիստոնեական կյանքում։
Հողմաղացների հետ կապված ասեմ, որ Դուք ուղղակի շատ դիպուկ կերպով են բնութագրել այդ գիրքը, դա իսկապես որ հողմաղաց է, այսինքն՝ ուղղակի քամի ծեծոցի, ինչի դեմ պետք է պայքարել, այլ ոչ թե տրվել դրա ընթացքին, քանզի, սըտ Առաքյալի, նման գրքերին հետևողները կարող են ուղղակի խոտան համարվել Տիրոջ օրը. «Ով մրցում է, ամեն ինչում ժուժկալ է լինում. նրանք, որպեսզի կորնչելի պսակն առնեն, իսկ մենք՝ անկորնչելի։ Արդ, ես ճիշտ այսպես եմ վազում, ոչ թե աննպատակ. այնպես չեմ կռփահարում, իբրև թե քամի ծեծեի, այլ ճնշելով ամրացնում եմ իմ մարմինը և հնազանդեցնում այն, որպեսզի գուցե ես ինքս խոտելի չլինեմ այն բանում, որ քարոզեցի ուրիշներին» ( Ա Կորնթ. 9։26-27)։
Իսկ ինչ վերաբերվում է հայր Անտոնին, այո, նրա վարքում իսկապես նման դրվագ կա և այն, որ որսորդը գայթակղվեց, դա խոսում է այն մասին, որ դա եզակի դեպք էր՝ հատուկ նպատակով թույլատրված, ինչի համար և հայր Անտոնը բացատրություն տվեց որսորդին և դա այնքան ակնհայտ է, որ Ձեր կողմից այն մեջ բերելը այս պարագայում բնավ հարիր չէ։

[mane]

Եթե մեջ բերված հատվածների մասին ոչինչ չունեք ասելու, գոնե մի երկու բառով մեկնաբանեք, թե ինչ է նշանակում այդ գրքում ներկայացվող «սրբի», ավելի ճիշտ, այդ սրբի կերպարը ստեղծող հեղինակի այն արտահայտությունը՝ ուղղված Բաղիշեցուն, թե «քո տեսած բոլոր կանայք անասուններ են», կարծես այդ Վարդան կոչվածը ոչ իր մորն է տեսել, ոչ քրոջը, ոչ բարեպաշտ միանձնուհիների և այլն, այլ ապրել է միայն անբարո կանանց շրջապատում, քանզի նրա բոլոր տեսածները «անասուններ» են եղել։
Ասեմ, որ այդ լկտի արտահայտությունները վերոնշյալ «սուրբը» ասել է այն ժամանակ, երբ Վարդան Բաղիշեցու կերպարի մեջ մտածը Դրախտը կատարյալ տեսնելու համար ասում է, որ այնտեղ պակասում են «գեղեցիկ եվաներ», որից հետո այդ երկուսը սկսում են անբարտավանորեն հռհռալ և պարզ է, թե նման «սրբերի» համար ինչ է իրենից ներկայացնում կինը՝ «գեղեցիկ եվաները»՝ ընդամենը իրենց անասնական ցանկասիրությունը բավարարելու առարկա։

[Seyran sarkavag]

իր տեսակի մեջ շատ յուրահատուկ անգրագիտություն է գեղարվեստական ստեղծագործությանը նայել որպես դոգմատիկայի ձեռնարկի... խնդրում եմ ասածներս չընկալել Մանեի հասցեին ուղղված անձնական վիրավորանք, բայց ստացվում է, որ իսկապես Մանեն «Երկու ուխտավորը»  հավատամքի տեղ է ընդունել:

Եթե պատահաբար մի բանասեր կարդա Մանեյի մտքերը, վստահ եմ ուղղակի lusamut-ից իրեն ցած կնետի:

Ախր վեպը ընթերցողների մոտ գեղագիտական ճաշակ, մտածողություն ձեւավորելու համար է, այն չի կաչելի «հավատաքննության» ենթարկել, այն էլ այնքան սուղ մեթոդական միջոցներով:
Եւ ի գիտություն բոլոր նրանց, ովքեր չգիտեն. բոլորովին պարտադիր չէ, որ վեպի հերոսները 100 տոկոսով ներկայացնեն դրա հեղինակի տեսակետները...
Թե չէ այդ պարագայում Թումանյանին կարելի էր Բազազ Արտեմի հետ նույն մսաղացով աղալ

Մանեն Վեպի ամեն մի տող ընդունել է, որպես հավատքի վարդապետություն, ինչը մեղմ ասած ճիշտ ընկալում չէ...

Վահանը միամտություն է անում՝ կարծելով թե Մանեի կերպարը տիպիկ Հայ Եկեղեցու հավատացյալի իդեալական  կերպար է... Մեր հավատացյալները ավելի առողջ են մտածում ու ապրում են 21-րդ դարում

Հետո Վահանը պետք չի մտահոգվի, ես հո իրավունք չունեմ Մանեին հաղորդությունից զրկելու
Բացի այդ Վահանը եթե ժամանակ չունի վատնելու նման գրքերի վրա, էլ ինչու է տարօրինակ վարքագիծ ցուցաբերում, ինչու է ուզում քննարկել այդ գիրքը
նախ պետք է ամուր կանգնել սեփական խոսքերի հետեւում.

[Mard]

Հողմաղացների հետ կապված ասեմ, որ Դուք ուղղակի շատ դիպուկ կերպով են բնութագրել այդ գիրքը,

Կխնդրեի գրածս չաղավաղել` ես գրել եմ այսպես`

Ես չեմ ուզում երկար գրել իմ կարծիքը վերը ներկայցաված քննատադության մասին, բայց մի բան պարզ է` հեղինակը  ինչպես «Դոնքիշոթը» պայքարում է հողմաղացների ուրվակնների հետ:

Հիշեցնեմ, որ «Դոնքիշոթ»-ին հողմաղացները չար դևեր էին երևում` որոնց հետ նա մենակ էր պայքարում:
Եվ ձեր կցկտուր մեջբերումները ծիծաղելի են. ոչ մի քննադատ գիրքը մեկնաբանելիս` լավ, թե վատ կողմերը , ոչ թե սկզբում ինչ-ինչ պռատ նախադասություններ է դուրս բերում ու ըստ իր էմոցիաների մեկնաբանում, այլ առաջինը, ուսումնասիրում է գրքի կառուցվածքը: Եթե քննադատում եք, ապա մասնագիտորեն արեք:
Այլևս այս թեմային չեմ անդրադառնա:

[Seyran sarkavag]

Հատուկ մեր եղբայր Վահանի համար

Հավատը նման է շուկա այցելելու, այնտեղ գնում ենք այն, ինչ ցանկանում ենք և որի համար պատրաստ ենք վճարել:

Իմ համեստ կարծիքով այնքան էլ բարձրագույն մաթեմատիկա չկա Սրբազանի այս խոսքի մեջ եւ հեգնանքի արժանի չէ...
Սրբազանի ասածը հետեւյալն է, որ ամեն ինչի համար անհրաժեշտ է ջանք թափել /իմա՝ վճարել/
օրինակ բերեմ, որ պարզ լինի... եթե ուզում ես Սուրբ Գիրք իմանաս՝ պիտի ջանք թափես ու կարդաս, եթե Ուզում ես Աստծուն մոտենաս՝ պիտի  
շատ կարդաս ու աղոթես, ապրես պատվիրանային կյանքով եւ այլն...
այստեղ ցավալին այն է, որ օրինակը շատ առօրեական է, ինչին շատ հավատացյալներ դեռ մինչեւ օրս պատրաստ չեն... Կա մարդկանց մի խումբ, ովքեր միջնադարյան օրինակներից դուրս ոչինչ չեն ընդունում՝ նեղացնելով աշխարհը սեփական ուղեղի չափով...
Նույնը չէ արդյոք. եթե շուկայում ուզես խնձոր գնես՝ պիտի ասենք 200 դրամ վճարես, իսկ եթե ասենք անանաս է սիրտդ ուզոււմ առնվազն 2000 դրամ պետք է ունենաս...

Հրաշագործ սրբեր թեև չկան մեր շրջապատում, այնուամենայնիվ նրանք մարդկանց ոգեշնչման աղբյուրն են:
եթե դու ճանաչում ես՝ ինձ ցույց տուր մեկին... մենակ չասես Դեյվիդ Կոպերֆիլդը
լուրջ եթե կա մեկը, ասա ես ել իմանամ

[vahan]

Բացի այդ Վահանը եթե ժամանակ չունի վատնելու նման գրքերի վրա, էլ ինչու է տարօրինակ վարքագիծ ցուցաբերում, ինչու է ուզում քննարկել այդ գիրքը

Ասեմ հարգելի սարկավագ՝ես այստեղ քնարկում եմ Մանեի մեջբերումները։ու ցավոք  ձեր կողմից չտեսա  հակամեջբերումներ ի պաշտպանություն  վեպի. այլ միայն սեփական կրքերի  բորբոքում տեսա։
իմ ժամանակ վատնելը վերաբերվում էր վեպը կարդալուն. այլ ոչ թէ հակաաստվածային տողերը քննարկալուն։հիմնավորեմ ՙհակաաստվածային տողեր՚ արտահայտությունս։ ուրեմն. վերջերս  մի երաժիշտ ասում էրՙ քանի որ  խորհրդային ժամանակներում  արգելված էր  ռոքը. մենք էլ այն ներկայացնում էինք ծաղրի անվան տակ ու բավականին մասսա էր հավաքվում՚։
հիմա՝ այս վեպում ես կարդացի տողեր. որ իրոք իրենց մեջ թույն են պարունակում  և կապ չունի. թէ ում անունից է հեղինակը այն  ներկայացնում ։նշեցիք.որ սա չդիտարկենք որպես հոգևոր գրականություն այլ գեղարվեստական։Լավ. այդ դեպքում . երբ մի երերուն ու նորահավատ Քրիստոնյա կարդա այս տողերը՝ ինչ  պատկերացում կստանա՝

ՙՎարդանը հասկացավ, որ այս աստվածը կիսամութ վանքերի և տխուր վանականների հորինումն էր։ Գրքեր էին կարդում, իսկ բնությունը՝ ոչ։ Այնքան էին զբաղված մեղքի ու սրբության մտորումներով, որ մոռանում էին, անտեսում Եդեմի Աստծուն, որ հայտարարել էր. «ամեն ինչ բարի է, ամեն ինչ բարի»։՚

հիշեցնեմ. որ սատանան միշտ Աստծո խոսքով է փորձում գայթակղել մարդկանց ։
ՙամեն ինչ բարի է՚ Աստվածային խորհրդով. կարելի է միամիտներին համոզել. որ  ասենք գիշերային ակումբներն էլ են բարի։

նախ պետք է ամուր կանգնել սեփական խոսքերի հետեւում.

հարգելի սարկավաք ՝ ես չեմ պնդում. որ անսխալական եմ և հնարավոր են որոշ  սայթաքումներ խոսքերիս մեջ։ սա ասում եմ  ի գիտություն՝ որ  ես չեմ պայքարում իմ սեփական եսը առաջ տանելու կամ փառավորելու  համար։որոշ ժամանակ առաջ ՝  տղայական պարզաբանումների ժամանակ. շատ էի հետամուտ լինում ՙխոսքերիս ետևում կանգնել՚։ բայց փառք Աստծուն. որ  ինձ նման մեծամտին ցույց է տվել անձուրացության ու եսի խոնարհումի ճանապարհը։

[mane]

Ես իհարկե գեղարվեստական գրականությանը չեմ նայում որպես դոգմատիկ ձեռնարկի, եթե այն գրված է սովորական գրողի, կամ ստեղծագործողի կողմից և չի խեղաթյուրում մեր բազմադարյան վանականների ու վարդապետերի ճշմարիտ կենցաղավարությունը։ Մի մոռացեք, որ հեղինակը ճեմարանի տեսուչ է և նրա գրածը մեծ հետք է թողում սաների վրա և այդ գիրքը վաճառվում է միայն հոգևոր գրախանութներում և աշխահիկ մարդկանց համար չի նախատեսված։ Հոգևոր կյանքում պետք է մեծ զգուշավորություն ցուցաբերել, քանզի ամեն մի փոքր բան կարող է աղանդավորության, մեծ  շեղումների հիմք հանդիսանալ։
Թումանյանը նախ Բազազ Արտեմի կերպարը քննադատում է և հետևաբար, նրան պետք չէ նույնացնել Բազազ Արտեմի հետ, իսկ ինչ վերաբերվում է այս գրքի հեղինակին, ապա նա գովերգում է վարդապետների ամբարտավան վարքը և ներկայացնում որպես իրականություն։
Ես 21-րդ դարի քրիստոնյա եմ և չեմ ասում, որ պետք է այս դարում այնպես ապրել, որ ապրել են մեզանից մի քանի դար առաջ եղած վարդապետները՝ բազում ճգնություններ կրելով, որովհետև մեր ժամանակների համար դա հնարավոր չէ։ Ես ապրում են սովորական հասարկ քրիստոնյայի վարքով, բայց չեմ կարող հանգիստ նայել, թե ինչպես են մեր վարդապետների վարքը, մեր սրբազան ավանդությունները, ամբողջ հայրաբանական գրականության  գաղափարներն ու հիմքը խեղաթյուրած և աղավաղված ներկայացնում՝ ուղղակի գեղարվեստական անվան տակ դիմակավորելով, և որպես Հայ Առաքելական Եկեղեցու անդամ պարտավոր են պահել մեր սուրբ հայրերի անմար հիշատակը։
Ես հավաստի աղբյուրներից տեղեկացվել եմ, որ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցու նույնպես այսպիսի գրքեր են ի հայտ եկել և Ռուս Եկեղեցու հեղինակավոր վարդապետներ մեծ պայքար են ծավալել այդ գրականությունների դեմ, իսկ մեր մոտ գոնե փորձում ենք ֆորումում ձայն բարձրացնել և տեսնում ենք, թե ինչ ընդդիմության է արժանանում։