Զ. Գալստյան կիրակի

 

ՔՐԻՍՏՈՍԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԳԱԼՍՏՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

«Բայց ձեզ ասում եմ, որ այսուհետև Ինձ այլևս չեք տեսնի, մինչև որ ասեք` օրհնյա՜լ է Նա, որ գալիս է Տիրոջ անունով»

(Ավետարան ըստ Մատթեոսի, ԻԳ. 39)

Մեծ պահքի կիրակիների ոսկե շղթայի վերջին օղակի համար ավելի պատշաճ և ավելի իմաստալից անուն չէր կարելի երևակայել: Կիրակիի խորհուրդը մեծանում և համապարփակ նշանակություն է ստանում նրանով, որ այն նվիրված է Հիսուսի ոչ միայն երկրորդ, այլ նաև Նրա առաջին ԳԱԼՍՏՅԱՆԸ, ինչպես հաստատում է օրվա շարականը.

Որ զխորհուրդ Քո գալստեանդ

Յառաջագոյն գուշակեցեր,

Մարգարէիւքն Իսրայէլի,

Զորս ընտրեցեր յետ Մովսեսի.

Որք խօսեցան Հոգւով Սրբով,

Բազմապատիկ օրինակօք:

Տո՛ւր մեզ, Փրկիչ, ողորմութիւն,

Եւ զմեղաց զթողութիւն:

Ի մերձենալ ամաց վերջին,

Զոր տեսանողքն ծանուցին,

Զհասանիլ մեր Փրկողիդ

Առ ի վախճան ժամանակի.

Երևեցար ի մէջ մարդկան

Զգեցեալ զկերպ ծառայական:

Տո՛ւր մեզ, Փրկիչ, ողորմութիւն,

Եւ զմեղաց զթողութիւն:

Ի վեցերորդ աւուր զԱդամ

Ստեղծեր ի տիպ Քո տիրական,

Որ ոչ պահեալ զպատուիրանն

Մերկացաւ զպատմուճանն:

Իսկ նոր Ադամդ ի վեց դարուն

Այց արարեր կորուսելոյն:

Տո՛ւր մեզ, Փրկիչ, ողորմութիւն,

Եւ զմեղաց զթողութիւն:

Թարգմանություն.

Քո գալստյան մեծ խորհուրդը

Դու նախապես հայտնեցիր

Իսրայելի մարգարեներին,

Ում ընտրեցիր Մովսեսից հետո,

Ովքեր Սուրբ Հոգով խոսեցին

Բազմապիսի պատգամներով:

Տո՛ւր մեզ, Փրկիչ, ողորմություն

Եվ մեղքերին մեր` թողություն:

Երբ մոտեցան այն տարիները,

Որ կանխատեսները ծանուցեցին,

Հասար մեզ, ո՛վ մեր Փրկիչ`

Ժամանակնե՛րը լրացնող:

Երևացիր մարդկանց մեջ,

Ծառաներիդ հետ ապրեցիր:

Վեցերորդ օրը ստեղծեցիր

Քո պատկերով հին Ադամին,

Ով պատվիրանը չպահեց

Ու կորցրեց պատմուճանը:

Իսկ նոր Ադամդ վեցերորդ դարում

Այցելեցիր կորուսյալին:

Ինչպես բացահայտ երևում է, շարականի այս առաջին պատկերն ամբողջությամբ նվիրված է Հիսուսի Առաջին Գալստյանը: Շարականի երկրորդ պատկերում հանդիպում ենք նաև Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան ակնարկությանը:

Ցնծամք և մեք ծառք անտառի

Ընդ գալուստ Տեառնդ կրկնակի:

....................................................

Այժմ յուսով զուարճանալ

Եւ յԵրկրորդին ընդ Քեզ ցնծալ:

(տե՛ս գրվածքիս վերջում ամբողջական բնագիրը և թարգմանությունը):

Որպես ծանոթություն ավելացնենք, որ ուրիշ եկեղեցիներ էլ ունեն «Գալստյան» անունով կիրակի, որը, սակայն, նրանց տոնացույցում այլ տեղում է դրված: Արևմտյան Եկեղեցու համար այդ օրն ընկնում է Ծննդյան տոնը կանխող 4-րդ կիրակիին, իսկ Օրթոդոքս Եկեղեցու համար` Ծննդից առաջ 7-րդ կիրակիին, ինչը համապատասխանում է մեր «Հիսնակաց» կիրակիին, որը Ծննդից 50 օր առաջ է գալիս:

Երբ Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան մասին խորհրդածություն ենք ձեռնարկում, գիտակցում ենք, որ շատ դժվար նյութի մեջ ենք մտնում: Նյութ, որը, նախ, միգամածային է, նյութ, որը դուրս է ժամանակի և միջոցի մեզ ծանոթ ըմբռնումներից: Մյուս կողմից, նյութ, որը սխալ է հասկացվել մինչև իսկ Քրիստոսին ժամանակակից սերնդի կողմից:

Վերջապես, նյութ, որն ամենից ավելի է գայթակղության քար դարձել բոլոր նրանց համար, ովքեր հանդգնորեն են մոտեցել դրան: Ոմանք բոլորովին են այն մերժել` ընդունելով հանդերձ Ավետարանի մնացյալ ուսուցումները և պահելով քրիստոնյա անունը: Ոմանք միամիտ դյուրահավատությամբ ճշտել են Երկրորդ Գալստյան թվականները և պարտվել իրենց հաշիվները սխալ դուրս գալու պատճառով: Քրիստոնյա քարոզիչների և հավատացյալների մեծագույն մասը նախընտր ել է լուռ մնալ այս մասին` այն ոչ մերժել, ոչ էլ, սակայն, քարոզել կարողանալով:

Արդարև, բարոյական նյութ չէ, որ կարողանաս զարկել կյանքի փորձաքարին: Պատմական դեպք էլ չէ, որ, հիմնվելով կատարված լուրջ պրպտումների և փաստերի վրա, կարողանաս մերժել կամ ընդունել: Ոչ էլ կիրարկելի խորհուրդ, որը չհասկանալով հանդերձ կիրարկես` Հաղորդության, Մկրտության նման: Ապագայի վրա բացված հայտնություն է… Եվ մենք` սովորական մարդիկս, արտոնված ենք անցյալով ու ներկայով զբաղվելու: Ապագայի տերն Աստված է:

Ուստի մենք ընտրեցինք ապահովագույնը` Ավետարանի ճանապարհը. ուրիշ կերպ արդեն չէինք կարող անել: Ուրեմն, մեր առաջադրանքն այս մասին Ավետարանի ասածները համառոտել և ցույց տալն է, մեր ժամանակների նյութը կիրարկելը` եզրակացնելու համար, որ ինչպես յուրաքանչյուր սերունդ, մենք էլ «ժամանակների լրումի» ճանապարհին ենք և ուղիղ գծով, մինչև իսկ գահավիժորեն, գնում ենք դեպի Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան արշալույսը:

Առաջին Գալուստը

Մեծ պահքի վերջին այս կիրակին «Գալստյան» կոչելով, եկեղեցին նախ հիշեցնում է Փրկչի Առաջին Գալուստը, այսինքն` մարդեղությունը, հավատացյալների մտքում թարմացնելու համար ավետարանական այն հիմնական ճշմարտությունը, թե մարդու վերականգնումը հնարավոր եղավ Քրիստոսի Առաջին Գալստյամբ, երբ Նա զանազան տնօրինություններ կատարեց, որոնցով մարդու հոգու փրկության կարելիությունը ստեղծվեց:

Հիսուսի Առաջին Գալուստը կատարվեց իբրև Ս. Գրքում խոստացված Մեսիայի հայտնություն: Եվ արդարև, այս կիրակի ավետարանական ընթերցվածքն սկսվում է Հիսուսի մեսիական հանգամանքը հաստատելով: «Մեսիան» հին մարգարեների կողմից կանխատեսված և բոլորի կողմից ակնկալված Փրկիչն էր, Ով, ըստ Ավետարանի և, հետևաբար, քրիստոնեական հավատի, աշխարհ եկել և մարմնացել էր Հիսուսի անձում («Մեսիա» բառի հունարենը «Քրիստոսն» է, որը թարգմանվում է «Օծյալ»): Կրոնական այս ճշմարտությունը Հիսուսն Իր քարոզության սկզբնական շրջանում քողարկված պահեց, բայց վերջին շրջանում հարկավոր նկատեց խոսքով բացահայտել թե՛ աշակերտներին և թե՛ հրեա հանրությանը:

Մի օր Հիսուսը հարցրեց հրեաների կրոնական առաջնորդներին.

– Ի՞նչ է ձեր կարծիքը Մեսիայի մասին, ո՞ւմ որդին է:

Հարցը դյուրին էր, և գրեթե բոլորն անգիր գիտեին, ուստի պատասխանեցին.

– Դավթի:

– Սակայն ինչպե՞ս է, որ Դավիթը, Աստծո Հոգուց ներշնչված, Նրան հետևյալ սաղմոսում «Տեր» է կոչում. «Տերն իմ Տիրոջը (Մեսիային) ասաց. նստիր իմ աջ կողմում, մինչև քո թշնամիներին ոտքերիդ համար պատվանդան դարձնեմ»: Եթե Դավիթը Նրան Տեր է կոչում,- շարունակեց Հիսուսը,- ինչպե՞ս կարող է Նա նրա որդին լինել:

Բոլորը մնացին պապանձված: Այդ ժամանակ Հիսուսը բացեց Իր` բառացիորեն «օրհնյալ բերանը» և «վայերի» մի տեղատարափով տառացիորեն «լվաց» փարիսեցիների ու դպիրների դասակարգը` դուրս բերելով նրանց ներքին բրտացած տգիտությունն ու կեղծավորությունը (տես Մատթեոս, ԻԲ. 41 – ԻԳ.): Իր այս տիրական ու բարոյական մտրակահարությամբ Հիսուսը հաստատեց Իր` ո՛վ և ինչո՛ւ աշխարհ եկած լինելը: Եկել էր ոչ միայն մարդկանց փրկարար ապաշխարանքի հրավիրելու, նրանց մտքերը և սրտերը լուսավորելու, այլ նաև անզիջող մեղավորներին դատապարտելու. «Դատելու համար եկա աշխարհ, որպեսզի չտեսնողները տեսնեն և տեսնողները կուրանան»: Փարիսեցիներից ոմանք, որ Նրա հետ էին, երբ այս լսեցին, ասացին. «Մի՞թե մենք էլ ենք կույր»: Հիսուսը պատասխանեց. «Եթե կույր լինեիք, հանցանք չէիք ունենա, բայց քանի որ ասում եք, թե տեսնում եք, դրանով ձեր մեղավոր լինելն եք հաստատում» (հմմտ. Հովհաննես, Թ. 39-41): Օրվա ավետարանական երկար հատվածի (59) միայն վերջին նախադասությունը կարելի է Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան ակնարկ նկատել. «Ձեզ ասում եմ, որ այսուհետև Ինձ այլևս չեք տեսնի, մինչև որ ասեք` օրհնյալ է Նա, Ով գալիս է Տիրոջ անունով»:

Երկրորդ Գալուստը

Որ քրիստոնեական Եկեղեցին հավատում է Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյանը, այս մասին, նախ, տարակույսի ոչ մի նշույլ չի թողնված Ավետարաններում, ուր երկար հատվածներ կան, որոնցում պատկերավոր ձևով նկարագրվում է, թե ինչ հանգամանքներում պետք է տեղի ունենա այդ Գալուստը:

Երկրորդ` Պողոսի և մյուս առաքյալների թղթերը լի են այս մասին ակնարկներով, ուսուցումներով ու հորդորներով: Ապա, վերջապես, այս հավատքը Եկեղեցին մտցրել է իր Հավատո հանգանակ. «Գալոց է նովին մարմնովն և փառօք Հօր ի դատել զկենդանիս և զմեռեալս» (60): Նախնական Եկեղեցին հավատում էր, որ Հիսուսի Երկրորդ Գալուստը շատ չպիտի ուշանա: Մինչև իսկ աշակերտներն այնպես կարծեցին, որ Հիսուսի Երկրորդ Գալուստը Նրա Հարությամբ արդեն իսկ տեղի է ունեցել, ուստի հարցրեցին Հարուցյալին, երբ Նա տակավին իրենց հետ էր. «Տե՛ր, Մեսիական թագավորությունն ա՞յս ժամանակում պիտի վերահաստատես»: Հիսուսի պատասխանը ոչ միայն Նրան շրջապատող առաքյալների համար էր, այլ նաև բոլոր ժամանակների բոլոր քրիստոնյա սերունդների համար. «Ձեզ չի վերաբերում իմանալ այն ժամերը և ժամանակները, որոնք Հայրն Իրեն է վերապահել: Սակայն դուք պիտի զորություն ստանաք, երբ Սուրբ Հոգին ձեզ վրա իջնի, և Ինձ համար վկաներ պիտի լինեք Երուսաղեմում ու աշխարհի տարբեր ծայրերում» (հմմտ. Գործք, Ա. 6-8): Նույն գաղափարը Հիսուսը հայտնել էր նաև Իր երկրավոր կյանքի ընթացքում: Ակնարկելով վերստին Իր Գալուստը` ասել էր. «Այդ օրվա և ժամի մասին ոչ ոք չգիտի. ոչ երկնքի հրեշտակն երը, ոչ էլ Մարդու Որդին (ակնարկելով Իրեն), այլ միայն Հայրը» (հմմտ. Մատթեոս, ԻԴ. 36):

Հակառակ այս հստակ հայտնությանը, բոլոր դարերում և բոլոր ժամանակներում գտնվել են մարդիկ և քրիստոնեական խմբակներ, որոնք ճշտել են Հիսուսի Երկրորդ Գալստյան օրը և թվականը: Օրինակ` փրկչական 1000 թվականն այդպիսի եռուզեռի մի շրջան է եղել, և մարդիկ ահավոր անձկության են մատնվել Նրա վերադարձի ակնկալությամբ:

19-րդ դարում մեջտեղ եկան հատկապես «Գալստական» (ադվենտիստ) կոչված աղանդավորները, ովքեր 1840-ական թվականներին տակնուվրա արեցին մարդկանց ներաշխարհը:

Մինչև օրս էլ այս մարդկանց արմատը չի չորացել, ովքեր շեշտը դնում են Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան վրա և խղճահար հոգիներին պահում հոգեկան տագնապի մեջ` շարունակ փողհարելով, թե «մոտ է» Տիրոջ Գալուստը: Եկեղեցին արդարև հավատում է, թե օրերից մի օր Քրիստոսը «գալոց է նովին մարմնով և փառօք Հօր ի դատել զկենդանիս և զմեռեալս», այսինքն` պետք է գա և վերջ դնի ներկա կարգուսարքին և պետք է բացի փրկված մարդկության հարուցյալ ու փառավորյալ կյանքի վարագույրը, սակայն ոչ ոք չի կարող իմանալ Նրա վերըստին Գալստյան ստույգ թվականը: Հիսուսը զանազան պատկերներով բացատրում է Իր Գալստյան հանկարծակիությունը: Փայլակի նման կլինի, որը հանկարծ տեսանելի կդառնա երկնքում: Կնմանվի գողի, որի ժամանակը ոչ ոք չի կարող իմանալ, հեռու աշխարհ գնացած տանտիրոջ, ով օրերից մի օր հանկարծ վերադառնում է, երբ ոչ ոք չի ակնկալում նրա վերադարձը (տե՛ս Մատթեոս, ԻԴ. 27, Ղուկաս, ԺԲ. 39, 46, Մարկոս, ԺԳ. 34-36):

Երկրորդ Գալստյան նախանշանները Թեև Հիսուսը չի ասում, թե երբ պետք է տեղի ունենա Իր Գալուստը, բայց հաստատում է, թե ինչե՛ր պետք է պատահեն նախքան Իր վերադարձը: Հիսուսի Երկրորդ Գալուստից առաջ, ըստ Ավետարանի, բարոյական ու ֆիզիկական տագնապի և կործանումի դեպքերի շարք կլինի: Նախ կերևան «սուտ մարգարեներ», ովքեր կքարոզեն և կհայտարարեն, թե` «ես եմ Քրիստոսը և շատերին կմոլորեցնեն»: Նրանց թակարդից ազատվողները Քրիստոսի թշնամիներից կենթարկվեն հալածանքների. «Ձեզ նեղության պիտի մատնեն և պիտի սպանեն ձեզ… Անօրենության շատանալուց` շատերի սերը պիտի ցամաքի»: Երրորդ` պատերազմներ և պատերազմական պատրաստություններ կլինեն. «Ազգ ազգի դեմ պիտի ելնի… և պիտի լինեն համաճարակներ»: Եվ, վերջապես, երկնքի վիճակը կխանգարվի. «Արեգակը պիտի խավարի, և լուսինն իր լույսը չպիտի տա, և աստղերը երկնքից պիտի ընկնեն»: Աշխարհը տակնուվրա պիտի լինի, և մարդիկ ահավոր շվարումի ու շփոթմունքի պիտի մատնվեն (տե՛ս Մատթեոս, ԻԴ. 3-31):

Այս նախանշաններից շատերը Եկեղեցու հիմնումից մինչև մեր օրերը պատահել և շարունակում են ու կշարունակեն պատահել մինչև աշխարհի վախճանը: Բոլոր հերետիկոսները, Ավետարանում հիշվածներից մինչև եկեղեցական պատմության մեջ ի հայտ եկած «հարյուր հիսունինը» հերձվածողներն ու աղանդավորները, ըստ մեր ձեռնադրության Մաշտոցի թվարկման, մինչև մեր օրերի եհովայականները, գալիս են «հանուն Քրիստոսի», և եթե նույնիսկ բացեիբաց չեն հայտարարում` «ես եմ Քրիստոսը», սակայն խոսքով ու գործով դրան են միտում: Քրիստոսն է «ճանապարհը, ճշմարտությունը և կյանքը» (Հովհաննես, ԺԴ. 6): Եվ բոլոր հերետիկոսներն անխտիր հայտարարում են, թե իրենց քարոզածն է «ճշմարտությունը», իրենք է, որ ցույց են տալիս ուղիղ «ճանապարհը», և, վերջապես, իրենց ուսուցումն է, որ պարգևում է հավիտենական «կյանք»: Ուրիշ խոսքով` իրենք իրենց ուղղակի կամ անուղղակի հռչակել են «փրկության առաքյալ», ինչը նշանակում է գողանալ Քրիստոսի տեղը և դերը:

Սրանց համար է, որ Քրիստոսն ասում է. «Զգո՛ւյշ եղեք, գուցե մեկը ձեզ խաբի, որովհետև շատերը կգան իմ անունով և շատերին կմոլորեցնեն. մի՛ հավատացեք նրանց» (hմմտ. Մարկոս, ԺԳ. 5, Ղուկաս, ԻԱ. 8): Սրանք այն մարդիկ են, ովքեր շարունակ Ավետարանից են ճառում, սակայն իրականում շեշտում են իրենց հատուկ ինչ-ինչ ուսուցումները` մերժելով ավետարանական կամ ավանդական այլ ուսուցումներ, ամեն ինչ անում են «մոլորեցնելու համար, եթե հնարավոր է, նաև ընտրյալներին: Մի՛ գնացեք նրանց ետևից»,- եզրակացնում է Հիսուսը:

Բացի սրանցից, բոլոր նրանք, ովքեր ասել և շարունակում են ասել, թե մարդու անհատական կամ ընկերության հավաքական փրկությունը Քրիստոսի քարոզած ավետարանական սկզբունքներից տարբեր միջոցների կիրառման մեջ է, գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար մոլորեցնող են: Պատմությունը այս հավաստման վկան է, որը ճշմարտված է գրեթե բոլոր հերետիկոսների կյանքում և քարոզության, ինչպես նաև բոլոր ընկերային նոր սկզբունքների ու նոր փիլիսոփայությունների կիրառման փորձերի ընթացքում:

Սխալ չհասկանանք: Չենք ցանկանում ասել, որ բոլոր հերետիկոսները և բոլոր ընկերային (սոցիալական, թարգմ.) նոր համակարգերի քարոզիչներն անպատճառ և, ի վերջո, ամբողջությամբ սխալվում են, ոչ: Հերետիկոսության էությունը մասնակի ինչ-որ ճշմարտության շեշտումն է` ի հեճուկս հիմնական ճշմարտությունների: Արիոսը կամ Նեստորը երբ շեշտը դնում էին Հիսուսի մարդկային բնության վրա, բոլորովին սխալ բան չէին քարոզում. նրանց մոլորությունը Քրիստոսի աստվածությունն ուրանալու մեջ էր: Նույնն է ընկերային նոր համակարգերի պարագան, որոնք Ավետարանից դուրս կամ ի հեճուկս Ավետարանի փորձում են մարդուն կամ ընկերությունը բարեկարգել: Ֆրանսիական հեղափոխությունը երբ «Հավասարություն, եղբայրություն, ազատություն» նշանաբանով ճանապարհ էր ընկնում, ավետարանական հիմնական սկզբունքներն էր, որ փորձում էր իրագործել ընկերության մեջ, բայց` առանց Աստծո գաղափարի: Իբրև տեսություն այնպես է թվում, թե առանց Աստծո գաղափարի կարելի է ընկերությունը բարեկարգել, և կարելի է «հավասարությունը, եղբայրությունը, ազատությունը» ընկերության մեջ իրագործել, սակայն փորձարարական ու պատմական իրողությունները գալիս են հաստատելու, որ դա անկարելի է` առանց ընկերությունը կազմող անհատների ներքին և հոգեկան փոփոխության: Եվ առանց Աստծո մասնավոր միջամտության, անկարելի է ներքին փոփոխություն: Դրա համար է, որ այդ հոյակապ նշանաբանը` «Հավասարություն, եղբայրություն, ազատություն», այսօր գրեթե միայն մնացել է դրամների վրա, որը բոլոր անհավասարությունների, բոլոր եղբայրադավ կռիվների և, վերջապես, բոլոր ազատությունների այլասերման ու կաշկանդման տևական խորհրդանշանն է:

Նույնն է մարքսիզմի և լենինիզմի պարագան: Երբ սրանք համայնավարություն (կոմունիզմ, թարգմ.) են քարոզում և փորձում այն կիրարկել` երբեմն իդեալիստի այնքան եռանդով, սխալ բան չէ, որ անում են, ընդհակառակը, քրիստոնեական եկեղեցու առաջին օրերի կիրարկած սկզբունքներից մեկն է, որ ընկերային վարդապետության և հասարակարգի են վերածում: Բայց մոռանում են, որ այդ սկզբունքը չի պարտադրվում, այլ գործադրվում է ինքնահոժար միմյանց հասկանալով: Պարտադրությամբ ճշմարիտ և իսկական համայնակեցություն հաստատել անկարելի է: Պարտադրությունը ենթադրում է բռնություն և անխուսափելիորեն առաջնորդում բռնակալության: Իսկ բռնակալությունը, ի վերջո, եղծում է ամեն ինչ` ամենից առաջ մարդու ազատությունը, որը բանականության հետ մարդուն մարդ դարձնող հիմնական չափանիշն է: Իսկական համայնակեցությունն իբրև հիմք ունի ավետարանական այն վարդապետությունը, թե Աստված բոլորիս Հայրն է, մարդկությունը, առանց գույնի, ցեղի և լեզվի խտրության, Նրա զավակները, ամբողջ մարդկությունը կազմում է մեկ ընտանիք, և, հետևաբար, ինչպես նահապետական ընտանիքում ամեն ինչ` արտ, այգի, կահկարասի, տունուտեղ, պատկանում է ընտանիքին, և ոչ ոք մտքով չի անցկացնում ընտանիքի որևէ անդամի շահագործել, այլ բոլորը կան և աշխատում են բոլորի համար, այդպես պիտի լինի նաև ընկերության մեջ. այդ ժամանակ կտիրապետի իրական և ճշմարիտ համայնական հասարակարգը: Նման հասարակարգը, սակայն, չի իրականանա առանց Աստծո կամքի և մարդու կյանքում Նրա օրենքի տիրակալության: Հոգեկան իրողություններն ուրանալով` ընկերային բարեկարգ դրություն հաստատել անկարելի է: Նյութապաշտության վրա անկարելի է հիմնել իմացական և ոգեղեն բարձր քաղաքակրթություն: Այդ է պատճառը, որ քիչ տեղերում է անհավասարությունը, բռնակալությունը և ատելությունը այնքան դյուրին հող գտել, որքան, օրինակ, ստալինյան համայնավարական հասարակարգում: Քիչ տեղերում են ազատ շարժվելու, ազատ խոսելու, ազատ գրելու և սեփական քաղաքական ճակատագիրն անկաշկանդ որոշելու մարդկային տարրական իրավունքներն այնքան բրտորեն կոխկրտված, որքան մեր օրերի այն ընկերային հասարակարգերում, որոնք ասպարեզ էին իջել մարդուն նրա երազած իրավակարգը` ազատությունը, հավասարությունը և եղբայրությունը պարգևելու… Ընկերային այս հասարակարգերն արդարև անուղղակի կերպով ասացին` «ես եմ», որ եկել եմ «մեսիական» թագավորությունը երկրի վրա հիմնելու: Հիսուսն ասում է. «Նրանց պտուղից կճանաչեք նրանց» (hմմտ. Մատթեոս, Է. 16-20): Եվ ընկերային «բարի պտուղները» թվանշաններ չեն` քանի ֆաբրիկա, քանի գիտական ու տեխնիկական հաստատություններ և արտադրություններ, քանի օդանավ, մարտանավ ու տանկ ունի ընկերվարական (սոցիալիստական, թարգմ.) հասարակարգը: Այլևս չենք հիշում ատոմային զենքերը, հրթիռն երը, սուզանավերը և այլն, և այլն: Դրանցից որոշները զուտ վնաս են` ի հաշիվ մարդկանց ընկերային երջանկության, ուրիշները` կրակ, որով խաղում է ստեղծված նոր հասարակարգը: Էական հարցը, որը կարոտ է լուծումի, այն է, թե դրանք որչափով են նպաստում աշխարհի խաղաղությանը և մարդկանց երջանկությանը, այսինքն` մտքին, հոգուն և ընկերային առողջ ազատությանը:

Սակայն սա երբեք չի նշանակում, որ մեր ժամանակների «մեսիա» հասարակարգերին հակադրվածները` «կապիտալիզմը», «դեմոկրատիան» կամ «սոցիալիզմը» և այլ բազմաթիվ «իզմեր», դեղ ու դարման են տառապող, կեղեքվող ու կաշկանդված զանգվածներին: Տարակույսից վեր է, որ ամերիկյան, ֆրանսիական, շվեյցարական կամ անգլիական սահմանադրությունները մարդկային, ընկերային ու բարոյական առաջադիմության հոյակապ փաստաթղթեր են և բացահայտորեն հիմնված են ավետարանական սկզբունքն երի վրա: Բայց այդքանը բավական չէ, որ «Աստծո թագավորությունը» հիմնված հռչակվի երկրի վրա: Կարևորը այդ սահմանադրությունները գործադրելու կոչված մարդկանց հոգին է, որովհետև «հոգին է կենդանարարը, մարմինը մեծ օգտակարություն չունի» (տե՛ս Հովհաննես, Զ. 64): Կամ` «հոգին է կյանք տալիս, իսկ տառը [լոկ որին եթե մարդը կառչի] սպանում է» (տե՛ս Բ. Կորնթ., Գ. 6):

Որպեսզի այդ սահմանադրությունները կարողանան իրենց նպատակին ծառայել, անհրաժեշտ է, որ դրանք գործածելու կանչված անհատները մշտապես Ավետարանի առողջ ուսուցումներով սնվեն և աճեն, որպեսզի այդ պետական փաստաթղթերը արդարև գործիքները լինեն Աստծո կամքի, որը տիրում է «երկնքում», տիրել տալու համար նաև «երկրի վրա» (70): Անհավասարությունը և դասակարգային խտրականությունը, ցեղային անհանդուրժողականությունն ու օտարների հանդեպ արհամարհանքը գլուխ բարձրացրած` քայլում են լավագույն սահմանադրություններն ունեցող երկրներում: Այստեղ էլ կան ազատությունների բիրտ սանձարձակություններ և չարաչար գործածություններ, անդնդախոր անհավասարություններ` նման մեծ քաղաքների երկնաքերերի և հեռավոր գյուղերի սևամորթների քայքայված հյուղակների միջև եղած անկամրջելի տարբերություններին: Ատելության խարույկներ են մխում` սևամորթներին այրելու և դաշույններ շողում` սպիտակամորթների սրտերին մխվելու… Ուրեմն, իրականացած և իրականանալու վրա է մեր Փրկչի այն կանխատեսությունը, թե բոլոր նրանք, ովքեր խոսքով կամ գործով հայտարարում են` «ես եմ» մարդկանց փրկություն բերողը, մոլորվածներ և մոլորեցնողներ են, որովհետև մեր ընկերային հասարակարգում առանց Քրիստոսի կենդանի ներկայության, ոչ մի բարիք չի կարող գոյանալ. «Որովհետև առանց Ինձ ոչինչ չեք կարող անել»,- ասում է Քրիստոսը: Նրա կրոնական և ընկերային ուսուցումից դուրս մարդկության համար փրկություն չկա: Սրա վկան մարդկային ողջ պատմությունն է: Հերետիկոսները և ընկերային անաստված բարեկարգիչները եթե ճիշտ ու օգտակար ինչ-որ ուսուցում էլ ունեն, դա էլ է Ավետարանից ներշնչված: Դրա գործադրության միջոցները և մանրամասնությունները նրանց ստեղծագործությունն երն են. զուտ մարդկային հնարքներ` հակադրված աստվածային և բարոյական օրենքներին ու սկզբունքներին, և, հետևաբար, նաև մարդկային այդ անկատար մեթոդների մեջ են նրանց վրիպումների պատճառն ու գաղտնիքը:

Իսկ հալածա՞նքը… որը երկրորդ նշանը պետք է լիներ Քրիստոսի Գալուստը կանխող ժամանակաշրջանի: Ե՞րբ է, սակայն, եղել, որ քրիստոնեությունը, իսկական և իրական քրիստոնեությունը, չի հալածվել: Բոլորիս ծանոթ են «Գործք առաքելոցում» նկարագրված դեպքերը: Ծանոթ են առաջին երեք դարերի գրեթե անընդմեջ հալածանքները քրիստոնեական Եկեղեցու դեմ` Ներոնից մինչև Դիոկղետիանոս, Սանատրուկից մինչև Տրդատ: Ծանոթ են «երկաբնակների» հալածանքները «միաբնակների» դեմ: Պապական Եկեղեցու հավատաքննության հալածանքներն ազատ ու ավետարանական հիմքերի վրա խորհողների և գրողների դեմ: Կաթոլիկների` բողոքականների, բողոքականների` կաթոլիկների դեմ հալածանքները: Հեղափոխությունների և համայնավարության հալածանքներն ընդդեմ ընդհանրապես Եկեղեցու: Էլ չենք հիշում հեթանոսների և այլադավանների հալածանքները նրանց մեջ ցրված և նրանց իշխանությանը ենթարկված քրիստոնյաների դեմ… Հալածանքներ, որոնք մինչև այս վայրկյանը շարունակվում են Չինաստանում, Սուդանում կամ աշխարհի այլ երկրներում: «Եթե Ինձ հալածեցին, ապա ձեզ էլ կհալածեն» (Հովհաննես, ԺԵ. 20),- ասում է Տերը: «Բոլոր նրանք, ովքեր ցանկանում են ապրել աստվածպաշտությամբ, ի Քրիստոս Հիսուս, պիտի հալածանքի ենթարկվեն» (հմմտ. Բ. Տիմոթեոս, Գ. 12),- պատգամում է Պողոս առաքյալը:

Պատերազմնե՞րը… Եղե՞լ է, արդյոք, մի շրջան, երբ մարդկությունն ապրած լինի առանց պատերազմների` ավետարանական ժամանակների «հրեական պատերազմից» սկսած, երբ Երուսաղեմը հիմնահատակ կործանվեց, մինչև համամարդկային համայնակուլ երկու պատերազմները:

Մարդն իր սուրը երբեք պատյան չի դրել: Սուր է վերցրել և սրից ընկել: «Լսելու եք պատերազմների ձայներ և պատերազմների լուրեր» (Մատթեոս, ԻԴ. 6),- ավելացնում է Հիսուսը: Ներկա սերնդի կյանքի ընթացքում տեսնված ու լսված պատերազմներն այսօր շարունակվում են Վիետնամում և Միջին Արևելքում:

Նաև հսկաների` Արևելքի ու Արևմուտքի միջև «պատերազմների լուրեր» ենք լսում և տակավին` փսփսուքներ «երրորդ համաշխարհայինի» մասին, որը բոլոր հնարավորություններն ունի երկրագնդի վրայից ամբողջ կյանքը, մարդկայինն էլ հետը, ոչնչացնելու: Եվ «ազգ ազգի վրա ելնելը», «սովը և սրածությունները», «երկնքից աստղեր թափվելը» տառացիորեն պիտի իրականանան ատոմային ռումբերի ու այլ դժոխային զենքերի պայթյունի և շողարձակման ձևով, որոնց արձակած միայն ճառագայթը համատարած մահ է սփռում` եթե նույնիսկ չհիշենք ամբողջ մթնոլորտի բռնկման հավանականության մասին:

Այս բոլորից ցանկանում ենք հետևություն անել, որ աշխարհը դեպի Երկրորդ Գալուստ է ընթանում այն գծերով, որոնք նախատեսված են Ավետարանի հայտնութենական կանխասացության մեջ:

Մնում է տիեզերական կարգի խանգարումը: Նրա էլ նախօրյակին չե՞նք արդյոք: Մարդու թափանցումն արտամթնոլորտային տարածություն, դեպի մոլորակներ նրա արշավանքները չնախատեսված ինչ-որ սխալի հետևանքով արեգակնային համակարգում տիրող ներդաշնակությունը խանգարելու պատճառ չե՞ն դառնա արդյոք… Մահկանացուներիս տրված չէ «գիտենալ ժամերն ու ժամանակները» (հմմտ. Մատթեոս, ԻԴ. 42, Մարկոս, ԺԳ. 32) Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյան: Բայց բավական նախանշաններ են տրված, որոնց հիման վրա կարող ենք ասել, թե ժամանակների երկրորդ լրումից հեռու չենք: Չգիտենք, թե ամառը ո՞ր օրը կգա, բայց գիտենք, որ անպատճառ պիտի գա: Թզենու` տերևներ արձակելն ինքնին նշան է, որ ամառը մոտ է (հմմտ. Մատթեոս, ԻԴ. 32-33):

Հիսուսը գուշակեց նաև Երուսաղեմ քաղաքի «կատարածը» և կործանումը: Նրա խոսքերից շուրջ 40 տարիներ հետո Նրա ասածները տառացիորեն իրականացան: 70 թվականին հռոմեացիները հիմնահատակ կործանեցին այս ապստամբ քաղաքը, որը չիմացավ իր փրկության ժամը և սպանեց իրեն ընդառաջ եկած Փրկչին: Սա աշխարհի կործանման նախապատկերն էր: Պատմությունը պետք է կրկնվի ավելի լայն և համապարփակ չափերով: Մեկի իրականացումը մյուսի իրականացման հավաստիքն է: Երկուսի կործանման պատճառներն էլ նույնն են լինելու. մարդու ապստամբությունն Աստծո դեմ:

«Խորհուրդ մեծ և սքանչելի» է Քրիստոսի Առաջին Հայտնությունը` Աստվածհայտնությունը: Նույնքան «մեծ», սակայն «սոսկալի» խորհուրդ է Քրիստոսի Երկրորդ Հայտնությունը:

Առաջին Հայտնությունը լավագույնս հասկանալի և ըմբռնելի է Ավետարանի առաջին էջերում պատմվող սրտագրավ ու պարզունակ դրվագներով: Երբ մտնում ենք աստվածաբանության բավիղները, երբ փորձում ենք ոտք դնել «բնությունների» և «փրկագործության» իմաստասիրական հասկացությունների լաբիրինթոս, տառացիորեն փակուղու ենք հանդիպում և դուռ բացում այնպիսի վեճերի, որոնք իրապես վերջ չունեն: Այդպես էլ, եթե փորձենք Երկրորդ Գալստյան «գիտական», «հոգեբանական» կամ «պատմական» որակվող մեկնաբանությունների մեջ մխրճվել, տառացիորեն փակուղու կհանգենք: Ավետարանում ասվածները բավական հստակ են և ավելի քան թափանցիկ` մեզ պատմության ներկա շրջանի վախճանը բացատրելու համար: Պատմության նոր շրջանն սկսվեց Քրիստոսի Առաջին Գալստյամբ, որից սկսած` հաշվում ենք պատմությունը թվագրող ներկա թվականը` «Յամի Տեառն»-ը(76): Եվ այս շրջանն իր վախճանին կբերվի Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյամբ:

Ինչպես պատմության հին շրջանը` «նախքան Քրիստոսը», նախապատրաստությունն է նոր շրջանի և նոր թվականի, այնպես էլ Քրիստոսի Ծննդյանը հաջորդող ամբողջ պատմությունը նախապատրաստությունն է Երկրորդ Գալստյան ու դրան հաջորդող շրջանի: Հետաքրքրական նմանություն կա պատմության երկու շրջանների առաջընթացների կերպերի մեջ: Որքան մոտենում ենք «ժամանակների լրումին», այնքան ավելի է արագանում պատմության առաջխաղացման «տեմպը»: Պատմության բեմի վրա մարդու երևալուց` նրա «ստեղծումից», մինչև իբրև բանական էակ ձևավորվելը և մինչև ընկերային կազմակերպություն հազարավոր, բյուրավոր և, թերևս, միլիոնավոր տարիներ անցան: Բայց մարդն իր կրոնական, մտավոր և վարչական նվաճումներն իրագործեց առավելաբար Քրիստոսի Առաջին Հայտնությունը կանխող հազար տարիների ընթացքում: Եբրայական միաստվածության կրոնը, որը «Մեսիային» ընդունելու և ըմբռնելու նախապատրաստությունն էր, անհիշելի ժամանակներ ապրեց իր նախնական վիճակում, բայց լիովին կազմավորվեց մարգարեներով, իմաստուններով ու քահանաներով, ովքեր հետզհետե, նախքան Քրիստոսը 1000-ական թվականներից մինչև առաջին դար, այս ժողովրդին տվեցին Աստծո Խոսքը, Իմաստությունը և Օրենքը: Հունական իմաստասիրությունը, գրականությունը և գեղարվեստը, խարխափումի երկար շրջան բոլորելուց հետո, իրենց զենիթին հասան նախքան Քրիստոսը 5-6-րդ դարերի ընթացքում:

Հռոմեական վարչական հոյակապ համակարգն իր կատարելությանը հասավ նախքան Քրիստոսի Ծնունդը 100 թվականին` եգիպտական, ասորաբաբելական, պարսկական և հունական կայսրությունների հազարավոր տարիների փորձերից հետո: Այս բոլորը նախապատրաստություն էր Աստծո ստեղծելիք նոր մարդկության` քրիստոնեական Եկեղեցու համար, որը հաստատվեց «առաքյալների և մարգարեների հիման վրա», գործածեց հունական իմաստասիրական եզրերը, գրական սեռերը և գեղարվեստը` ինքն իրեն, սեփական աստվածաբանությունն ու պաշտամունքը արտահայտելու համար, և իր եկեղեցական կազմակերպության համար որդեգրեց հռոմեական վարչական համակարգը:

Նույն երևույթը կրկնվում է «նոր» ժամանակներում: Անցնող 50 տարում շատ ավելի առաջադիմություն է եղել, քան նախորդ 1900 տարիների ընթացքում: Եվ այսօր, անցնող հինգ-տասը տարիների ընթացքում պատմությունն այնքան և ավելի ճանապարհ է կտրել, որքան` նախորդ 50 տարիների ընթացքում, որոնք պատմության ամենաարագավազ տարիներն էին: Այս բոլորը նշանակում է, որ մենք գահավիժորեն կամ տիեզերանավերի խելացնոր արագությամբ դիմում ենք դեպի ժամանակների վախճան…

Տիեզերքի մեծագույն դրամայի հիշատակումով է փակվում Մեծ պահքի կիրակիների այս` այնքան իմաստալից ոսկե շղթան: Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյամբ բացվում է մի նոր դարաշրջանի` «նոր երկնքի ու նոր երկրի» (Բ. Պետրոս, Գ. 13, Հայտնություն, ԻԱ. 1) վարագույրը, ուր Մեծ պահք այլևս չպիտի գոյություն ունենա, ոչ էլ այն ժխտական երևույթները և պատճառները, որոնք անհրաժեշտ դարձրեցին Մեծ պահքը: Այս նոր միջավայրում ուրախությունը, ցնծությունը և «արդարությունը պիտի բնակվեն» (հմմտ. Բ. Պետրոս, Գ. 13): Եվ նրա բնակիչները «հաղթողները» (Հայտնություն, ԻԱ. 7) պիտի լինեն…

ՇԱՐԱԿԱՆ ԳԱԼՍՏՅԱՆ ԿԻՐԱԿԻԻ

(Բ. պատկեր)

Ըստ աւետեաց մարգարէին,

Որ առ փրկեալքս արեամբ Գառինդ,

Ցնծամք և մեք` ծառք անտառի

Ընդ գալուստ Տեառնդ Կրկնակի.

Շնորհեա՛ մեզ, Տէր, ընդ արդարոցն

Ընդ առ ի Քէն տնկեալ ծառոցն,

Այժմ յուսով զուարճանալ

Եւ յԵրկրորդին ընդ Քեզ ցնծալ:

Սմին նման տայ աւետիս

Զաքարիաս Նոր Սիովնի,

Եթէ` ուրա՛խ լեր, ահա գայ

Առ Քեզ խոնարհ և հեզ Արքայ.

Նստեալ ի յէշ և յաւանակ`

Կրկին ազանց գոլ օրինակ.

Նստեալդ յաթոռ Քերովբէից

Նիստ գթութեամբ ի մեր հոգիս:

Զահեղ փառաց Քոց երևումն,

Որ լինելոց է յԵրկրորդումն,

Ետես Դաւիթ յառաջագոյն,

Ծանոյց կանխաւ ազդմամբ Հոգւոյն,

Թէ յայտնապէս Աստուած գայցէ.

Հուր առաջի Իւր բորբոքէ.

Յայնժամ, Յիսո՛ւս, ի մեզ խնայեա՛,

Գթա՛, Քրիստոս և ողորմեա՛:

Աստուածածի՛ն անհարսնացեալ,

Յերկրէ յերկինս Հարսն ընծայեալ,

Յորժամ բազմիս լուսոյ նման,

Քո Միածնիդ յաջակողմեան,

Յայնժամ մաղթեա՛ ընդ մեր զնոյն`

Փրկել զմեզ յահեղ բոցոյն,

Համադասիլ ընդ արդարոցն,

Երգել քեզ զփառս ընդ երկնայնոցն:

 

Թարգմանություն.

Մարգարեի ավետիսով

Փրկվածներս արյամբ Քո

Ցնծում ենք իբրև ծառ անտառի,

Գալուստովդ, Տե՛ր, վերստին.

Շնորհիր մեզ սրբերիդ`

Քեզնից տնկված ծառերի հետ,

Այժմ հույսով ուրախանալ,

Իսկ Երկրորդին Քեզ հետ ցնծալ:

Սրա նման ավետիս է տալիս

Նոր Սիոնին հին Զաքարիան.

«Ուրա՛խ եղիր, ահա գալիս է

Դեպի Քեզ խոնարհ և հեզ արքան`

Նստած էշին, ավանակին`

Օրինակները երկու ազգերի*.

Քերովբեական աթոռին Նստա՛ծդ,

Գթով բազմի՛ր մեր հոգուն:

Երևումը ահեղ փառքիդ,

Որ լինելու է Երկրորդ Գալուստիդ,

Տեսավ Դավիթը նախապես,

Հայտարարեց Հոգու ազդումով,

Թե հայտնապես Աստված է գալիս,

Հուրը Նրա առջևից բորբոքվում է,

Այնժամ, Հիսո՛ւս, գթա՛ մեզ,

Ողորմի՛ր, Տեր, և մեր մասին հոգա՛:

Աստվածածին անհարսնացյալ,

Երկրից երկինք Հարս տրվեցիր,

Երբ լույսի նման բազմես

Միածնիդ աջակողմում,

Այնժամ մաղթիր մեր փոխարեն,

Փրկելու մեզ ահեղ բոցից,

Դասելու արդարների հետ,

Ձայնակցելու հրեշտակներին:

———————————————————————-

(59) Գալստյան կիրակիի ավետարանական հատվածներն են Ղուկաս, ԻԱ. 5-38, Մատթեոս, ԻԲ. 34- ԻԳ. 39:

(60) «Գալու է նույն մարմնով և Հոր փառքով` դատելու ողջերին և մեռյալներին»:

(70) Ակնարկ «Հայր մեր»-ի «Թող Քո կամքը լինի ինչպես երկնքում, այնպես էլ երկրի վրա» խոսքի:

(76) Գրաբար` Տիրոջ տարում (թվականին):