Հարց. Հասկացա, որ նեղ դուռն այս աշխարհի հոգևոր նեղություններն են, բայց որո՞նք են լայն դուռը և լայն ճանապարհը, որոնք դժոխք են տանում:

Պատասխան. Դեռ չհասկացա՞ր. դժոխք տանող դուռն ու ճանապարհն են լայն:

Հարց. Բայց դժոխքի դուռն ինչո՞ւ է լայն:

Պատասխան. Դժոխքի դուռն իհարկե լայն պետք է լինի: Այդ դռնով ո՞վ պետք է անցնի, գիտե՞ս:

Հարց. Չգիտեմ:

Պատասխան. Չկարծես, թե այդ դռնով մտնողները այս աշխարհում բարեգործություն անող, ամեն տեսակ նեղության համբերող, իրենց չար կամքը զսպող, ծոմով, պահքով և աղոթքով իրենց անձը չարչարողները պետք է լինեն:

Հարց. Ապա ովքե՞ր պետք է մտնեն այդ լայն դռնով:

Պատասխան. Այնտեղ մտնելու են մեղքի փշալից բեռներ կրող մարդիկ, որովհետև փշալից բեռ կրող մարդը չի կարող նեղ դռնով ու նեղ ճանապարհներով անցնել, այլ այդպիսիների համար լայն դուռ է պետք, որպեսզի անարգել մտնեն:

Հարց. Որո՞նք են մեղքի փշերը:

Պատասխան. Ահավասիկ Պողոսը թվարկում է դրանք. «Մարմնի գործերը հայտնի են. շնություն, պոռնկություն, պղծություն, վավաշոտություն, կռապաշտություն, կախարդություն, թշնամություն, կռիվ, նախանձ, բարկություն, հակառակություն, երկպառակություններ, բաժանումներ, չար նախանձ, սպանություններ, հարբեցողություններ, անառակություններ և սրանց նման ուրիշ բաներ: Այժմ ասում եմ ձեզ, ինչպես որ առաջուց էլ ասում էի, թե նրանք, որ այսպիսի բաներ են գործում, Աստծու արքայությունը չեն ժառանգելու» (Գաղատ. Ե 19-22):

Հարց. Մեղքի՝ մարդկանց համար բեռ լինելը որտեղի՞ց է հայտնի:

Պատասխան. Լսի՛ր, թե ինչ է ասում Դավիթը. «Անօրենություններս գլխիցս վեր բարձրացան, սաստիկ բեռան պես ծանրացան վրաս» (Սաղմոս ԼԷ 5):

Հարց. Հասկացա, որ մեղքը ծանր բեռ է, բայց չհասկացա, թե ինչպե՞ս է, որ փշալից բեռան պատճառով անկարելի է անցնել նեղ դռնով:

Պատասխան. Որովհետև ամենևին ծոմ ու պահք չպահած, այլ յուղոտ կերակուրներով գիրացած, պարարտ մարմնով և մեղքերի փշալից բեռան տակ կքած ինչպե՞ս կարող ես մտնել արքայության նեղ դռնով: Այդպես կարող ես անցնել միայն լայն դռնով, որ տանում է դեպի դժոխք:

Հարց. Փուշը մեղքի խորհրդանի՞շն է:

Պատասխան. Այո՛, ահա Եսայի մարգարեն է գրում. «Մի անկյունում՝ արգավանդ մի տեղում, այգի ուներ իմ սիրելին: Ցանկապատեցի, բարձր ձողեր կանգնեցրի և ընտիր որթատունկ տնկեցի: Աշտարակ շինեցի նրա մեջ, նաև հնձան փորեցի այնտեղ և սպասեցի, որ խաղող բերի, բայց փուշ բերեց» (Եսայի Ե 1-2):

Հարց. «Այգի» կոչվածը ի՞նչ է:

Պատասխան. Մարդկային բնությունն է, որ աշխարհում տնկված է ծառի նման. «խաղողը» բարեգործության պտուղն է, իսկ «փուշը»՝ մեղքի:

Հարց. Որտեղի՞ց գիտես, թե «այգի» կոչվածը մարդու համար է ասված:

Պատասխան. Եսային կրկին գրում է. «Զորությունների Տիրոջ այգին Իսրայելի տունն է, Հուդայի երկրի մարդը՝ նրա սիրած դալար որթատունկը. սպասեցի, որ նա իրավունք պահի, առաջ տանի, բայց նա անիրավություն արեց» (Եսայի Ե 7):

Հարց. Ինչո՞ւ է փուշը մեղքի խորհրդանիշ համարվում:

Պատասխան. Փուշը խոցում և վիրավորում է մարմինը, նույնպես և մեղքն է խոցում ու վիրավորում մեր հոգին: Մանավանդ փուշը դյուրավառ է և շուտ է բռնկվում, այդ պատճառով էլ փուշը մեղքի խորհրդանիշ է համարվում: Դժոխք գնացողները պետք է այրվեն ու բռնկվեն իրենց գործած մեղքերի կրակով: Հիմա հասկացա՞ր նեղ և լայն դռան խորհուրդը: Եթե քո հոգին արքայության է փափագում, պետք է մտնես նեղ դռներով, համբերությամբ տանես դժվարությունները, իսկ եթե ապրելու ես անհոգ կյանքով՝ շփերթ, վայրիվերո կենցաղավարությամբ, անվայել, անզուսպ զվարճանքներով, ապա անկասկած է, որ դժոխքում անմար կրակի և անքուն որդերի բաժին կդառնաս, որովհետև այս աշխարհում ուրախացողներն ու զվարճացողներն այն աշխարհում պիտի լան և սգան, իսկ այստեղ լացողներն ու սգացողները այնտեղ պիտի խնդան և ուրախանան:

Հարց. Ի՞նչ գիտես, որ այդպես է լինելու:

Պատասխան. Ահավասիկ Քրիստոս է ասում. «Վա՜յ ձեզ, որ այժմ ծիծաղում եք, որովհետև պիտի սգաք ու պիտի լաք» (Ղուկաս Զ 25): Կամ «Երանի նրանց, որ այժմ լալիս են, որովհետև պիտի ծիծաղեն» (Ղուկաս Զ 21): Այսպես, Քրիստոս վայ է տալիս այս աշխարհում ծիծաղողներին և երանի տալիս լացողներին:

Հարց. Եղբա՛յր, եթե այդպես է, ուրեմն ամեն ինչ տեղին է, որովհետև իմ աչքից արցունքներն անպակաս են, երբ հարազատներիցս մեկը մեռնում է, դարձյալ արտասվում եմ, երբ այրվում է տունս և ապրանքս, երբ կորչում է անասուններիցս մեկը, երբ վրեժ չեմ լուծում, երբ մեկի վրա սաստիկ զայրանում եմ, նույնիսկ սրանց ծիծաղելիս էլ արցունք է հոսում աչքերիցս, ուստի հույս ունեմ, որ այն աշխարհում պիտի ծիծաղեմ ու խնդամ:

Պատասխան. Ցավալի է, որ այդ բոլորը բարեգործություն ես համարում: Մինչդեռ Քրիստոս ճիշտ հակառակն է պատվիրում: Տերը կարգադրում է, որ ունեցվածքդ աղքատներին բաշխես, իսկ դու սրան հակառակ աղքատներին չտալուց բացի ողբում ես կորած ապրանքիդ համար: Քրիստոս հրամայում է, որ զուր տեղը չբարկանաս և դժոխքի բաժին չդառնաս, մինչդեռ զայրույթի առաջ բերած լացը առաքինություն ես համարել: Դարձյալ ցավալի է, որ ողբում ու լացում ես մեռելների վրա, որոնց մահը Աստծու կողմից նախասահմանված է աշխարհի սկզբից ի վեր, հետևաբար քո լացուկոծը անարգանք է Աստծու հանդեպ: Անհրաժեշտ է, որ դու մտահոգվես ոչ թե ուրիշի, այլ քո մեռելի մասին:

Հարց. Իմ մեռելը ո՞վ է:

Պատասխան. Քո հոգին:

Հարց. Հոգիս որ մեռած լինի, ինչպե՞ս կարող եմ ողջ լինել:

Պատասխան. Դու քեզ ո՞ղջ ես համարում, երբ մեղավոր ես:

Հարց. Ինչպե՞ս կարող եմ ինձ ողջ չհամարել, չե՞ս տեսնում, որ խոսում եմ քեզ հետ, մի՞թե մեռած մարդը կարող է խոսել:

Պատասխան. Աշխարհում ամեն տեսակ կենդանիներ կան. գազան, թռչուն և այլն, որոնք բոլորն էլ ձայն են հանում, բայց կենդանի, ողջ չեն համարվում, որովհետև հոգի չունեն, այլ միայն՝ շունչ, այս պատճառով նրանք լոկ շնչավոր կենդանիներ են համարվում: Այդպես

էլ մեղքի մեջ թաթախված հոգին մեռած է: Այդպիսի հոգի ունեցող մարդը լոկ շնչավոր է և ոչ՝ հոգևոր:

Հարց. Այդ բանը որտեղի՞ց է հայտնի:

Պատասխան. Ահավասիկ Թադեոս առաքյալը, որ Հուդա է անվանվում, ասում է. «Ձեզ ասում էին, թե վերջին ժամանակներում պիտի լինեն ծաղրող մարդիկ, որոնք պիտի տարվեն իրենց ամբարիշտ ցանկություններով: Սրանք նշավակելի, մարմնասեր մարդիկ են, որ չունեն հոգի» (Հուդա Ա 18-19): Նաև Պողոս առաքյալն է գրում. «Ոչ հոգևոր մարդը Աստծու Հոգուց եկած ճշմարտությունները չի ընդունում» (Ա Կորնթ. Բ 14): Ահա այս շնչավոր ասածը մեռած հոգի ունեցող մարդն է:

Հարց. Ես կարծում էի, թե հոգին անմահ է, իսկ դու ասում ես, թե մեռնում է: Սա ի՞նչ է նշանակում:

Պատասխան. Թեպետ հոգին մեռնում է, բայց մարմնի մեռնելու նման չէ, որովհետև մեռած հոգին, երբ կամենաս, կկենդանացնես, մինչդեռ մեռած մարմինը, որքան էլ ջանաս, չես կարող կենդանացնել: Պողոսը հոգով մեռածի մասին ասում է. «Մինչ մեռած էինք մեր մեղքերի մեջ, մեզ կենդանացրեց Քրիստոսով» (Եփես. Բ 5):

Հարց. Հասկացա, թե ինչ է հոգու՝ մեղքերի մեջ մեռած լինելը, բայց ես ի՞նչ պետք է անեմ, ի՞նչ խրատ կտաս:

Պատասխան. Ի՞նչ խրատ կարող եմ տալ. քեզնից հեռու եղած մեռելների վրա ողբալու փոխարեն լաց եղիր քեզ մոտ, քեզնից անբաժան մեռելի համար:

Հարց. Բայց ես լաց եմ լինում միայն ինձ ազգական մեռնողի վրա:

Պատասխան. Բայց ո՞վ է քո հոգուն ավելի մոտիկ ազգական. հա՞յրդ, մա՞յրդ, եղբայրնե՞րդ, զավակնե՞րդ, հարևաննե՞րդ, թե՞ բարեկամներդ կամ կի՞նդ, որի համար Աստվածաշունչն ասում է, թե քեզնից անբաժան պետք է լինի, բայց նույնիսկ նա օտար է քեզ, որովհետև մահը բաժանելու է ձեզ իրարից և այն աշխարհում իրար չեք կարող օգնել: Մահը ժամանակավորապես հոգիդ էլ է բաժանելու մարմնիցդ, բայց երբ Աստծու վճռած ժամանակը լրանա, նրանք կրկին պետք է միավորվեն ու անբաժան պետք է մնան հավիտյանս հավիտենից, թե՛ արքայություն գնալիս և թե՛ դժոխք: Ուրեմն պարզ է, որ հոգուցդ զատ մերձավոր չունես, և չնայած դրան, հոգիդ սպանելով հոգ չես անում ու մի կաթիլ իսկ արցունք չես թափում: Քո լացած մեռելներից և ոչ մեկին չես կարող կենդանություն պարգևել, եթե նույնիսկ աղեկտուր գոռաս, մազերդ փետես, շորերդ պատառոտես, երեսդ ճանկռոտես կամ երկար ժամանակ սուգ պահես, բայց կարող ես քո մեռած հոգին կրկին կյանքի կոչել մի քանի կաթիլ արցունքով:

Հարց. Այստեղ ինձ մի հույս տվեցիր, որովհետև եթե մեղքերի մեջ մեռած հոգիս կարող է կենդանանալ մի քանի կաթիլ արցունքով, ապա Աստծու շնորհիվ դժոխք չեմ գնա, այլ լալով և սգալով մեռած հոգիս կկենդանացնեմ և արքայություն կգնամ:

Պատասխան. Այո՛, լալով կարող ես մեռած հոգիդ կենդանացնել, բայց ե՞րբ պիտի լաս. երեկվա օրն անցավ, գնաց, և այլևս ետ չես բերի, վաղն էլ դեռ չի եկել, թեպետ հաջորդ շաբաթ այս օրը նույն անունն է կրում, բայց չկարծես, որ նույն օրն է, այլ յոթ օրերի տարբերություն կա, հետևաբար այդքան սպասելով քո կյանքից յոթ օր պակասած կլինի, և յոթ օրով ավելի մոտեցած կլինես մահվան դռանը:

Հարց. Երբ մահվան անունը տվեցիր, վրաս նորից սարսուռ եկավ, ուրեմն ի՞նչ պետք է անեմ:

Պատասխան. Ի՞նչ պիտի անես, մի՞թե չես լսել խոսքը. «Այսօրվա գործը վաղվան մի՛ թողնիր»: Ահա մի խրատ տամ քեզ, մի՛ հետաձգիր, հոգիդ կենդանացնելու պահը հիմա է, ինչպես Սիրաքն է ասում. «Որդյա՛կ, մի՛ հապաղիր քո մեղքերից դառնալ դեպի Տերը, որպեսզի մեղքերի մեջ չմեռնես» (Սիրաք Ե 8):

Տեսա՞ր, որ հոգիդ կենդանացնելու ժամը, պահը այս է, «հիմա» ասելիս, իսկ րոպեն անցնում, անհետ կորչում է, որովհետև մեր կյանքի անիվը չի կանգնում, այլ միշտ պտտվում է ժամացույցի անիվի պես, մինչև որ շղթան կտրվում, և ժամացույցը կանգ է առնում: Եթե ժամացույցի շղթան կտրվի, վարպետ ժամագործը կարող է այն նորոգել՝ նոր շղթա դնելով և անիվները վերստին պտտեցնելով: Բայց մեր կյանքի շղթան մի անգամ որ կտրվի, այլևս մարդ չի կարող նրան նոր շղթա անցկացնել և անիվը պտտեցնել, այլ այնպես խորտակված կմնա այնքան ժամանակ, մինչև որ մեր կյանքի անիվները կամ շղթաները ոչնչից գոյացնող ամենաարվեստ և ամենախնամ Աստծու վճռած ժամանակը լրանա, այնժամ մեր խորտակված անիվները կվերանորոգի և հավերժորեն չկոտրվող նոր շղթա անցկացնելով՝ կտանի հավիտենությունից հավիտենություն: Հիմա հասկացար մեր կյանքի արագընթաց լինելը, եթե հասկացար, այս օրվանից լալով ու սգալով սկսիր ճիգ ու ջանք թափել՝ մեռած հոգիդ նորից կենդանացնելու համար, որպեսզի դժոխք չգնաս: