Սուրբ Վալենտինի ապազգային տոնը

[MONK]

Իմ առաջին մտահոգությունը այս է. մենք Սբ. Սարգսի տոնին մոռանում ենք հենց Սբ. Սարգսին։

Ցավով պիտի արձանագրենք, որ Վերափոխման տոնի օրն էլ շատ մարդիկ բոլորովին չեն հիշում Աստվածամորը, և նրանց ուղեղներում պտտվում են միայն խաղողի բազմատեսակ ողկույզները, և սակայն դա երբեք  հարցականի տակ չի դրել Խաղողօրհնեքի արարողությունը Վերափոխմանը կցելու նպատակահարմարությունը, և դեռ ավելին, մեծացրել է այդ տոնի ժողովրդականությունը: Սա իբրև օրինակ եմ նշում:

Ճիշտ է, կարող են հակաճառություններ լինեն այս կարծիքին, բայց, ըստ իս, de facto այդ օրը խոսվում է ավելի շատ աղի բլիթների, սիրահարների ևն «գաղափարների» շուրջ։

Ի պատասխան պարզապես մեջբերում եմ նախորդ գրածիցս.

3.   Եկեղեցին իր կողմն է գրավում երիտասարդ սերնդին և  սկսում տանել աշխատանք` քրիստոնեական արժեքների` լինի դա նվիրական զգացմունքների ու առաքինությունների, թե սրբոց վերաբերյալ ուսմունքի կամ ըդհանրապես Եկեղեցու դավանության հարազատ և ճիշտ ընկալման համար
Բայց... Աշխատանքը պետք է տարվի ճիշտ ուղղությամբ: Սրբի տոնը երբեք չպիտի վերածվի շոուի կամ միջոցառման: Պիտի վերջապես մարդկանց ուղեղից արմատախիլ արվի տարբեր նախապաշարումների, սնահավատությունների և հեթանոսական սովորույթների տարրերը` կապված աղի բլիթների, ալրաբլիթների վրա թողած սմբակների հետքերի, սեփական կրքերի բավարարումը հովանավորող գերբնական ուժերի (ինչ անուն էլ տրվի դրանց) և այլնի հետ: Պիտի հստակ սահման դրվի մարդկանց գիտակցության մեջ իսկական սիրո և սիրային արկածախնդրության (որի մեջ ամեն ինչ թերևս կարող է լինել, բացի սիրուց) միջև: Եթե իսկական սիրով տոգորված երկու անձինք հանուն միմյանց պատրաստ են ինքնզոհաբերման, ապա աշխարհիկ չափանիշներով սիրահարված և զուտ մարմնական կրքերին գերի կողմերը միմյանց դիտում են սոսկ իբրև հաճույքի աղբյուր...

Գիտենք, որ Սբ. Սարգսի վարքի, ոչ էլ իր որդի Մարտիրոսի վարքի մեջ սիրային ոչինչ չկա։ Սբ. Սարգսի և Սբ. Սարգսի տոնի առնչությամբ ոչ մի եկեղեցական գրիչ նման վերլուծություն չի կատարել։

Քանի որ վերը բերածս օրինակը Վերափոխման մասին էր, շարունակեմ միտքս այդ ուղղությամբ. ինչքնով ես հիշում եմ, Աստվածամոր Վերափոխվելու Սրբազան Ավանդության մեջ էլ որևէ ակնարկ չկա խաղողի մասին...

Եղած ավանդապատումներն էլ պարզ ավանդապատումներ են, ժողովրդակաս զրույցներ, որոնք պատմական հիմք չունեն և անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ են կապվել Սբ. Սարգսի հետ։

Անհասկանալի է, բայց փաստ է: Ինչու մենք չօգտագործենք այդ փաստը առկա խնդիրները լուծելու համար?

Հարցն իր մյուս կողմն ունի. եկեղեցական տոնացույցը և տոնագիտական շղթան։
Սբ. Սարգսի տոնին նախորդում է Առաջավորաց պահքը, որը կապված է հայոց դարձի հետ։ Թերևս այս տարի գեղեցիկ զուգադիպություն եղավ, որ Առաջավորաց պահքի բարեկենդանի օրը նաև հայոց բանակի տոնն էր։ Առաջավորաց պահքը բացատրելու կարիք չկա, միայն ասեմ, որ Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի կողմից սահմանված այս հնգօրյա պահքից հետո մկրտվեց հայոց ավագանին, արքայական ընտանիքը և զորքը։ Առաջավորաց պահքի ուրբաթ օրը Հովնան մարգարեի հիշատակի օրն է։ Հովնան մարգարեի շնորհիվ նինվեացիները ապաշխարեցին և փրկցեվին։ Հովնան մարգարեի և Լուսավորչի համեմատությունը թողնում եմ ձեզ։ Հաջորդ օրը Սբ. Սարգսի, իր որդի Մարտիրոսի և 14 զինվորների տոնն է, այսինքն՝ հանուն հավատի նահատակված անձանց։
Հիմա, հանուն հավատի պատրաստ արի և քաջ երիտասարդություն է մեզ պետք, և ոչ թե՝ աղի բլիթներին հավատացող։ Իսկ մեր այսօրվա ավագանին էլ պետք է մտածի, որ ապագա սուրբ սարգիսներ պատրաստի, իր երիտասարդությանը այնպես կրթի, որ քաջ լինեն իրենց հավատքի մեջ և օտար ափերում հայտնվելուց չամաչեն, որ հայ են և քրիստոնյա, որ նույնիսկ օտարության մեջ քաջության տոնը տոնեն, Սբ. Սարգսի տոնը տոնեն, և ոչ թե թեթևաբարո պատմություններով ուրախանան։
Հիմա, եթե կարողանանք այս գաղափարները ըստ արժանվույն նշել, մի՞թե չեք գտնում, որ կծածկեն վալենտինին։

Միտքն անշուշտ ընդունելի է, Հայր Սուրբ ջան, սակայն միթե իմ ասածը խանգարում  է դրան? Չնայած եթե թույլ տաս, թեթևակի վերապահումներ անեմ. նախ կարծում եմ, որ այդ տեսակետից ավելի արդյունավետ կլիներ Վարդանանց տոնը, և հետո` քաջ մարդը նույնպես կարող է լինել  սնահավատ կամ  կեղծ զգացմունքների գերի: Իմ կարծիքով դրա դեմ պիտի պայքարել` սնահավատությանը հակադրելով  ճշմարիտ հավատի լույսը, իսկ մարմնական ու մեղսալի հակումներին` հոգևոր և առաքինի զգացմունքները:

[Abegha]

Մոնկ ջան, ես ժամանակի խնդիր ունեմ գրածիդ անդրադառնալու, հետո անշուշտ կանդրադառնամ, սակայն այս պահի համար ցանկանում եմ անդրադառնալ ամենից առաջին հարցին։

Կարող է Սուրբ Սարգսի տոնը իրական հակակշիռ լինել այս տոնին?

Վալենտինի օրը այս տարի հնարավոր չեղավ ծածկել, որովհետև Սբ. Սարգսի տոնն արդեն անցել է և մոռացվել, իսկ վալենտինին հիշելն էլ դեռ առջևում է և կախված է մեր շատ սիրելի մասմեդիայի աշխատակիցներից։ Հարց է, թե այդ օրերին նրանք քանի՞ տոկոսանի օտարամոլությամբ կարտահայտվեն և ինչքանով կպրոպագանդեն օտար տոնը

[Abegha]

Երևի թե այս տարի վալենտինին կմոռանան ոչ թե Սբ. Սարգսի պատճառով, այլ՝ Տյառնընդառաջի։

[Mandarinka]

Ներեցեք, կարող է հիմա ցանկություն առաջանա իմ վրա "նետել պոմիդորներ", բայց պետք է միտքս արտահայտեմ: Կարծում եմ, հիմա մեր ազգը ավելի շատ մտածելու խնդիր ունի իր հոգևոր կյանքում, քանց Վալենտինի նշելու կամ չնշելու հարցը: Գիտեք. պետքը չէ այդ տոնին վատ նաել: Ինչքան շատ մարդիկ կտռվեն առօրյաից, ընկղմվեն իրենզ զգացմունքների մեջ, այնքան լավ: Չէ որ սիրուց ավելի լավ բան չի կարող լինել: Եթե այդ տօնը օգնում է մարդկանց գոնե հիշել միմիյանց (մեր մոտ ոչ միայն սիրահարվածներ են նշում տոնը, այլ մարդիկ ովքեր իրար ուղղակի սիրում են): Եթե մի բարի և հաճելի մթնոլորտ է սկսում տիրել, ապա դրա մեջ չկա ոչ մի ահավոր բան:

[MONK]

Մոնկ ջան, ես ժամանակի խնդիր ունեմ գրածիդ անդրադառնալու, հետո անշուշտ կանդրադառնամ, սակայն այս պահի համար ցանկանում եմ անդրադառնալ ամենից առաջին հարցին։

Կարող է Սուրբ Սարգսի տոնը իրական հակակշիռ լինել այս տոնին?

Վալենտինի օրը այս տարի հնարավոր չեղավ ծածկել, որովհետև Սբ. Սարգսի տոնն արդեն անցել է և մոռացվել, իսկ վալենտինին հիշելն էլ դեռ առջևում է և կախված է մեր շատ սիրելի մասմեդիայի աշխատակիցներից։ Հարց է, թե այդ օրերին նրանք քանի՞ տոկոսանի օտարամոլությամբ կարտահայտվեն և ինչքանով կպրոպագանդեն օտար տոնը

Այն, որ ԶԼՄ-ները մեծ դեր կարող են խաղալ, դրա հետ գիտես, որ համաձայն եմ, Հայր Սուրբ ջան: Իսկ թե ինչը ինչքանով է անցել  կամ մոռացվել, դա արդեն կապրենք կտեսնենք: Միայն գիտեմ, որ միանգամից հարց չի լուծվում: Բայց որ վալենտինոմանիան այս տարի նախորդ տարիների պես չի մոլեգնում, դա փաստ է:

[MONK]

Երևի թե այս տարի վալենտինին կմոռանան ոչ թե Սբ. Սարգսի պատճառով, այլ՝ Տյառնընդառաջի։

Այս մտքի հետ չեմ կարող համաձայնել մինշանակ: Թե Տյառնընդառաջը և թե վալենտինն անշարժ կերպով նույն օրն են նշվում` փետրվարի 14-ին: Իսկ նախորդ տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ դեռ մի բան էլ վալենտինի տոնն է ստվերի մեջ թողնում Տյառնընդառաջը: 

[Abegha]

Թե Տյառնընդառաջը և թե վալենտինն անշարժ կերպով նույն օրն են նշվում` փետրվարի 14-ին: Իսկ նախորդ տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ դեռ մի բան էլ վալենտինի տոնն է ստվերի մեջ թողնում Տյառնընդառաջը: 

Սա, կարծում եմ, նախ նշանակում է, որ եկեղեցին դեռ լիարժեքորեն չի լուծել իր խնդիրը մասմեդիայի ներկայացուցիչների հետ։ Երկրորդ՝ հավանական է եկեղեցական տոնը ըստ արժանվույն չի նշվում և լուսաբանվում։
Ամեն դեպքում միանշանակ հստակ է, որ Սբ. Սարգսի տոնը չի կարելի օգտագործել՝ ստվերելու համար վալենտինի տոնը։

[MONK]

Թե Տյառնընդառաջը և թե վալենտինն անշարժ կերպով նույն օրն են նշվում` փետրվարի 14-ին: Իսկ նախորդ տարիների փորձը ցույց է տալիս, որ դեռ մի բան էլ վալենտինի տոնն է ստվերի մեջ թողնում Տյառնընդառաջը: 

Սա, կարծում եմ, նախ նշանակում է, որ եկեղեցին դեռ լիարժեքորեն չի լուծել իր խնդիրը մասմեդիայի ներկայացուցիչների հետ։ Երկրորդ՝ հավանական է եկեղեցական տոնը ըստ արժանվույն չի նշվում և լուսաբանվում։
Ամեն դեպքում միանշանակ հստակ է, որ Սբ. Սարգսի տոնը չի կարելի օգտագործել՝ ստվերելու համար վալենտինի տոնը։

Հայր Սուրբ ջան, մասմեդիայի ներկայացուցիչների հետ խնդիրը կարող է լիարժեքորեն չլուծվի էլ. ասենք ես լրագրող եմ և անհավատ եմ, կամ աղանդավոր եմ, կամ անտարբեր եմ եկեղեցական արժեքների նկատմամբ կամ էլ և այլն և այլն: Ինձ հետքաքրքրում է մի բան. իմ պատրաստած նյութով մասսա գրավել, ունենալ բաժանորդներ, հեռուստադիտողներ, ունկնդիրներ: Դրան հասնելու համար ես ներկայացնում եմ իմ աշժատանքն այն ոճով, որով իմ <<կլիենտը>> կցանկանար տեսնել: Ոնց պիտի ինձ հետ հարց լուծեք? Սահմանափակեք ազատ խոսքի իմ իրավունքը? Կաշառեք ինձ? Ոնց?
Ես իհարկե այդքան հոռետես չեմ այս հարցում, բայց քիչ հավանական եմ համարում Եկեղեցի-ԶԼՄ հարաբերության լիարժեք փոխհամագործակցության մասին է: Ուրեմն ինչ անենք մենք, ձեռքներս ծալած սպասենք մինչև <<լիարժեք կարգավորում>>?
Իսկ եթե դարեր շարունակ տոնակատարվող եկեղեցական տոնը ըստ արժանվույն չի նշվում և լուսաբանվում, դա ում մեղքն է?
Կամ արդյոք այդպես է?
Անհամբեր սպասում եմ նաև քո վերջին տողի առավել լուսաբանմանը, քանի որ այն ինձ համար այնքան էլ միանշանակ հստակ չէ: 

[Mariam]

Փակագծի մեջ ասեմ, թե երկու օր առաջ իրիկվա ժամերին, Ստեփանակերտի հրապարակից մեր տան հասան երաժշտություն ու ձայներ բարձրախոսներից: Ամուսինս զարմացել է, ու հարցրել է ինձ՝ տեղյակ ես, թե ի՞նչ տոն է:
Մտածեցի, բայց և չեմ կարողացել պատասխանել: Հաջորդ օրը, երբ պատարագից հետո, երկու ժամվա ուշացումով աղջկաս հետ գնացել ենք դպրոց, երեխաները շրջապատեցին մեզ  ու հարցրեցին՝ Սուրբ Վալենտինի համա՞ր է բացակայել Հռիփսիմեն, սիրահարների տոնի պատճառո՞վ:
Եկեղեցու կատարելիք դաստիարակչական աշխատանքը մեծ է ու անհրաժեշտ:

[MONK]

Ներեցեք, կարող է հիմա ցանկություն առաջանա իմ վրա "նետել պոմիդորներ", բայց պետք է միտքս արտահայտեմ: Կարծում եմ, հիմա մեր ազգը ավելի շատ մտածելու խնդիր ունի իր հոգևոր կյանքում, քանց Վալենտինի նշելու կամ չնշելու հարցը: Գիտեք. պետքը չէ այդ տոնին վատ նաել: Ինչքան շատ մարդիկ կտռվեն առօրյաից, ընկղմվեն իրենզ զգացմունքների մեջ, այնքան լավ: Չէ որ սիրուց ավելի լավ բան չի կարող լինել: Եթե այդ տօնը օգնում է մարդկանց գոնե հիշել միմիյանց (մեր մոտ ոչ միայն սիրահարվածներ են նշում տոնը, այլ մարդիկ ովքեր իրար ուղղակի սիրում են): Եթե մի բարի և հաճելի մթնոլորտ է սկսում տիրել, ապա դրա մեջ չկա ոչ մի ահավոր բան:

Մարո ջան, կներես, որ այս գրածիդ մի փոքր ուշացումով եմ արձագանքում: Սպասում էի:
Նախ ոչ մեկ իրավունք չունի որևէ մեկի վրա "նետել պոմիդորներ" այն բանի համար, որ վերջինս իր կարծիքն է արտահայտում: Չէ որ ֆորումը հենց դրա համար է?

Մեր ժողովրդի կյանքում առկա գերակա խնդիրներից է ազգային-եկեղեցական արժեհամակարգի  պահպանումը, ինչին խաթարիչ երևույթների մաս են կազմում նաև վալենտինատիպ երևույթները, ուստի այս հարցը չենք կարող դիտարկել իբրև անկարևոր և աննշան խնդիր:
Եթե դու մտահոգ ես, որ իրար սիրող մարդիկ գոնե տարին մի անգամ պիտի կտրվեն առօրյա հոգսերից և հիշեն միմյանց, ապա ասեմ, որ իմ ընկալմամբ սերն այն զգացմունքն է  (խոսքս միայն տղամարդու և կնոջ միջև սիրուն չի վերաբերում), որ թելադրում է մշտական ուշադրություն և հոգածություն սիրող էակների միջև և չի կարող սահմանափակվել տարվա մեջ միայն մի օրով, ինչքանով էլ հանդիսավոր լինի այդ օրվա վերաբերմունքը:
Այն, որ սերը ես չեմ թերագնահատում, կհիշեցնեմ արածս գրառումներից մեջբերումով.

Կարծում եմ գաղտնիք չէ ոչ մեկիս համար, որ Քրիստոնեական Եկեղեցին հիմնված է հենց սիրո վրա: Ինչպես նյութեղեն եկեղեցիների քարերն են շաղախով ամրացված  միմյանց, այնպես էլ հոգեղեն Եկեղեցու անդամներն են միմյանց շաղախված սիրով: Ընտանիքը նույնպես մի եկեղեցի է, և նրա ամրությունը ևս պիտի հաստատված լինի սիրով, այլապես այն փուլ կգա: Պատշաճության սահմաններում միմյանց ճշմարտապես սիրող երկու սրտերի մեջ անընդունելի ոչինչ չկա, և այդ սերը Եկեղեցին պսակում է Ս. Պսակի խորհրդով, որով երկուսը դառնում են մեկ մարմին:  Սուրբ Գրքում  Քրիստոսի և Եկեղեցու միջև առկա սերը համեմատվում է Փեսայի ու Հարսի միջև եղած սիրո հետ:   

Իսկ հիմա հնարավորինս համառոտ բացատրեմ, թե ինչու է մեզ համար մերժելի վալենտինի տոնը: Ցավոք, շատերը ինֆորմացիայի պակասի պատճառով կարծում են, թե այս տոնը մենք մերժում ենք միայն պատճառով, որ այն ՀԱԵ-ու տոնացույցի մաս չի կազմում, այլ ուրիշ եկեղեցիների: Չնայած սա նույնպես բավարար պատճառ է: Եթե այսօր մյուս եկեղեցիները ՀԱԵ-ու սրբերից միայն Գր. Լուսավորչին են ընդունում` մյուսներին համարելով ազգային նշանակության կամ հակաքաղկեդոնական դեմքեր, ապա մենք ինչու հանկարծ մի օր պիտի արթնանանք և սկսենք մինչ այդ մեր տոնացույցում տեղ չգտած և մեր հայրերից մեզ չավանդված սրբի տոն նշել? Բայց սա դեռ ամբողջը չէ. ՈՉ ՄԻ ԵԿԵՂԵՑՈՒ, ԱՅԴ ԹՎՈՒՄ ԵՒ ԿԱԹՈԼԻԿ, ՏՈՆԱՑՈՒՅՑՈՒՄ ՉԿԱ ԱՅՆ ԱՆՁԸ, ՈՒՄ ԱՅՍՕՐ  ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՒՄ ԵՆ ԻԲՐԵՒ ՍԻՐՈ ՀՈՎԱՆԱՎՈՐ ՍՈՒՐԲ ՎԱԼԵՆՏԻՆ: Անշուշտ, թե ուղղափառները, թե կաթոլիկներն ունեն վալենտիններ, բայց դրանցից ոչ մեկի վարքը չի առնչվում այդ սիրո հովանավորի լեգենդի հետ: Այդ տոնը աշխահիկ հասարակության կողմից ներմուծված տոն է և քարոզում է հենց աշխահիկ սիրո չափանիշները, ինչի մեջ մեծապես ընկղմված է հատկապես արևմտյան աշխարհը: Բավական է միայն ցույց տալ տոնի ակունքը. այն անմիջական շարունակությունն է հին Հռոմի Lupercalia տոնախմբության, որ նվիրված էր էրոտիզմին և կատարվում էր փառս Juno Februata դիցուհու: Նշվում էր փետրվարի 14-ին: Վալենտինի տոնի ավանդույթները հարազատորեն պատճենումն են հեթանոսական այդ սովորույթների: Վալենտինի` պատմական վկայություններով կամ եկեղեցական ավանդությամբ չհիմնավորվող լեգենդը ծագել է ուշ միջնադարում` անգլիական ու ֆրանսիական գրականության մեջ: Եթե ծանոթանաք այդ լեգենդի տարբեր տարբերակներին` պիտի զգաք, որ խիստ հարազատ է հոլիվուդյան ֆիլմերի ոգուն, որոնց քարոզած գաղափարները խիստ խոցելի են քրիստոնեական բարոյականության տեսակետից (հատկապես կցանկանայի օրինակ բերել երիտասարդ եպիսկոպոս Վալետինի և բանտապահի դստեր սիրավեպը...եզրահագումը թողնում եմ ձեզ):
Աշխարհականցման ու գլոբալիզացման արդի պայմաններում առավել քան կարևոր է հոգևոր և ազգային արժեքներին հարազատ մնալը: Սա է խնդիրը: Հակառակ պարագային հետևանքները փորձեք պատկերացնել ինքներդ...

Հ.Գ. Մարո ջան, չկարծես, թե այս ամբողջը գրեցի քեզ հակաճառելու համար կամ միայն քեզ հասցեագրելով: Ուղղակի առիթն օգտագործելով` փակագծերը մի փոքր ավելի բացեցի, ինչը պիտի անեի` թեմայի շուրջ որոշակի քննարկումներից հետո: