Յատուկ մտադրութիւն դարձուցած է Գրիգոր քուրմերու սերունդները եկեղեցական պաշտօններու կոչելու։ Այդ գործին մէջ գլխաւորապէս կը տեսնուի առաքելական գործին դիւրութիւններ պատրաստելու մտադրութիւնը, վասնզի հեթանոսութեան ատեն կրօնական ծառայութիւնը յատուկ դասակարգի մը ժառանգական վաստակն էր, թէ իբր աշխատութեան վարձ եւ թէ իբր հասոյթի աղբիւր, քուրմերն ալ ազդու դասակարգ մըն էին, եւ կրնային մեծ դժուարութիւններ հանել, եթէ յանկարծ ամէն դիւրութենէ զրկուած ալլային։ Ընդհակառակն յաջող օժանդակներ կը դառնային, եթէ իրենց օգուտն ալ ապահովուած տեսնէին։ Միեւնոյն ատեն ժողովուրդին սովորական զգացումներն ալ իրենց գոհունակութիւնը կը գտնէին, երբոր իրենց հին սովորոյթներն ալ պահուած կը տեսնէին։ Միայն պէտք էր զանոնք լաւ կրթել նոր կրօնքին սկզբունքներուն մէջ, ուստի նոր հաստատուած ուսումնարաններուն մէջ, հոգ կը տարուէր առաւել զազգս պղծագործ քրմանց եւ զմանկունս նոցա ի նոյն ժողովել. եւ միանգամայն չէր մոռացուեր անոնց դարման ռոճկաց կարգել (ԱԳԹ. 438)։ Այս իախահոգ զգուշաւորութիւններով կը յաջողէր Գրիգոր, զօրաւոր օժանդակներ կազմել անոնցմէ, որք այլապէս ահաւոր ընդդիմադիրներ պիտի դառնային, ժողովուրդին նախապաշարեալ միտքին վրայ իրենց ունեցած ազդեցութեամբ, Կրօնական դաստիարակութեան համար եղած ջանքերը միանգամայն մտաւորական զարգացման ալ կը ծառայէին։ Բայց որովհետեւ Հայ այբուբեն ու Հայ գրականութիւն գոյութիւն չունէին տակաւին, ստիպեալ էին զոմանս յասորի դպրութիւն կարգել, եւ զոմանս ի հելլէն։ Այդ բաժանեալ եւ երկճղի դաստիարակութիւնը լոկ կամայական բան մըն էր։ Այն միջոցին Հայաստանի սահմաններուն վրայ երկու ուսումնական կեդրոններ կը գտնուէին, Եդեսիա եւ Կեսարիա. առաջինը ասորերէն լեզու կը գործածէր, երկրորդը յունարէն։ Հայաստանի նահանգներն ալ մէկէն կամ միւսէն կ’օգտուէին, իրենց մերձաւորութեան համեմատ։ Հարաւային նահանգներ, Աղձնիք եւ Կորդուք, Տուրուբերան եւ Ծոփք, աւելի Եդեսիայի հետ յարաբերութիւն ունէին, իսկ հիւսիսային նահանգներ, եւ առաւելապէս Բարձր Հայք եւ Արարատ, Տայք եւ Սիւնիք Կեսարիայի հետ կապուած էին։ Հայաստանի մէջ նոր բացուած կրթարաններն ալ այդ բաժանման հետեւեցան։