Մեր աշխատասիրութեան բնութիւնը լոկ պատմական ըլլալով, պէտք չենք զգար քննական եւ քննադատական բացատրութեանց մտնել, եւ եղելութեանց մասին ամփոփելով գրելիքնիս, բաւական կը սեպենք սա քանի մը կէտերը յիշել։ Դաշանց թուղթ ըսուած գրութիւնը, յետին դարերու աղաւաղ եւ անկապակից, գրական եւ լեզուաբանական եւ ժամանակագրական սխալներով լեցուն գործ մըն է (ԴԱՇ. 55), որ այլեւս իրեն համար պաշտպան չունի։ Հռոմի աթոռին կողմէն Հայոց աթոռին առանձնաշնորհումներ տրուիլը, եւ անոնց զօրութեամբ արեւելեան եկեղեցիներու իրաւասութեանց փոփոխուիլը, ժամանակին հոգւոյն եւ սովորութեանց եւ յարաբերութեանց հետ բոլորովին անհաշտ ենթադրութիւն մըն է։ Գրիգորի մինչեւ Հռոմ ճանապարհորդութիւն ընելը, բոլորովին անհիմն ենթադրութիւն մըն է, որ ոչ մէկ կերպով պատմութեան հետ չի զօդուիր։ Այդ միջոցին Հռոմ հայրապետներ եղած են Մարկեղոս 308-309։ Եւսեբիոս 309-311, Մեղքիադէս 311-314, եւ Սեղբեստրոս 314-337։ Արդ, սկզբնական պատմութիւնը Եւսեբիոսի անունը կու տայ (ԱԳԹ. 461), որ Կոստանդիանոսի քրիստոնէից ազատութեան համար հանած Մեդիոլանու հրովարտակէն ալ առաջ է։ Հայոց թագաւորութիւնը իր յարաբերութիւնները կը պահէր ուղղակի Արեւելքի կայսրներուն հետ, եւ Արեւմուտքի հետ յարաբերութիւն չունէր, իսկ Կոստանդիանոս 323-էն ետքը սկսաւ Արեւելքի մէջ իշխել, եւ մինչեւ այն ատեն Լիկիանոս էր իշխողը եւ քրիստոնէութիւնը կը հալածէր, որով ոչ մի պատճառ չէր կրնար ըլլալ Հայոց թագաւորութիւն եւ հայրապետին Հռոմ երթալուն։ Դիտելի է եւս որ Գրիգոր նոյնիսկ Հայաստանի մէջ հանրային կեանքէ կը խուսափէր, եւ Նիկիոյ ժողովին ալ չգնաց, որ չէր կրնար մինչեւ Հռոմ երթալ զինքն ցուցադրելու։ Աւելցնենք նաեւ որ 323-էն ետքը Կոստանդիանոս Հռոմն ալ սկսած էր լքել. եւ զինքն այնտեղ երթալու փնտռելու յարմարութիւն ալ կը պակսէր։ Նկատողութեան արժանի է որ Խորենացին Ագաթանգեղոսի պատմութիւնը առջեւն ունենալով իսկ, Գրիգոր ճանապարհորդելը չէ գրած, որով կամ զայն կեղակարծ դատած է, եւ կամ ուղեւորութեան հատուածը յետոյ Ագաթանգեղոսի մէջ ներմուծուած է։ Տրդատի ճանապարհորդութեանը գալով՝ պարզ թիւրիմացութեան մը հետեւանք լինելը շուտով կը յայտնուի, երբոր բաղդատենք արտաքին պատմութեանց մէջ յիշուած Տրդատի ճանապարհորդութեան հետ, որ Դոմետիոս Կորբուղոնէ յաղթուելով յանձնառու եղաւ Հռոմ երթալ եւ Ներոն կայսեր ձեռքով նորէն պսակուիլ, ինչպէս որ ալ կատարեց 64 թուականին։ Այն Տրդատը ազգային պատմութեան ծանօթ մնացած լինելով, դիւրաւ կրցաւ շփոթուիլ համանունի հետ, եւ առաջին դարու եղելութիւնըչորրորդ դարու եղելութիւն մը դարձաւ, ժամանակին յարմար պարագաներ ալ ստանալով։ Իսկ Դաշանց թուղթին յերիւրուածը, հայկական բարեմիտ նենգութիւն մըն է Խաչակիրներու ժամանակ կազմուած, երբոր Անտիոքի լատին պատրիարքներ, Կիլիկիոյ նոյն աթոռին գաւառներէն մին լինելէն առիթ առնելով, Հայոց հայրապետութեանվրայ իշխելու փորձեր ըրին։ Հայեր չուզեցին ուղղակի Լատիններուն դիմադրութիւն ցուցուցած ըլլալ, եւ մտածեցին Հայոց աթոռին ազատութիւնը Հռոմի պապերուն կամքով եղած ցուցնել, որով թէ Լատինաց բարեկամութենէն սպասուած օգնութիւնը պիտի չկորսնցնէին, եւ թէ իրենց ազատ հայրապետութիւնը պաշտպանած պիտի ըլլային։ Յայտնի է ուրեմն որ ոչ Գրիգոր եւ ոչ Տրդատ Հռոմ չեն գացած, եւ Սեղբեստրոսի վերագրուած տուուչութիւնը անհիմն յերիւրուած մըն է (16)։