Մաշալյան «Երկու Ուխտավոր»

[Seyran sarkavag]

Մի երկու խոսք պարելու մասին...
Գրքում կերպարները պարել են... ախր կներեք էլի, այնքան ճղճիմ արգումենտ է սա՝ սեւացնելու համար գրքի  դրական կերպարները:

Հիմա մի օրինակ բերեմ. Եթովպիայի առաքելական եկեղեցու պաշտամունքի անբաժան մասն է պարը դեռ վաղ միջնադարից. մի՞թե Եթովպական Առաքելական եկեղեցին սատանային է պաշտում...
Աֆրիկայի կաթոլի եկեղեցում Պատարագի ժամանակ պարելով կանայք են խորանին մոտեցնում հացն ու գինին. մի՞թե սատանիստներ են...
Մենք եթե անտեղյակ ենք, եթե քիչ բան գիտենք, կարծում եմ, դեռ չի նշանակում, որ իրավունք ունենք շեքսպիրյան հերոսի նման «սովորական ընկույզի մեջ ինքներս մեզ ողջ տիեզերքի թագավորը համարել»:
Պիտի իմանանք, որ հիշյալ երեւույթները կապված են պարզապես տեղական ավանդույթների հետ եւ ամենեւին էլ սատանիստական չեն: Եւ պարելն էլ, ծիծաղելու նման մարդկային կատեգորիա է, ու ա՛յո, Աստված երգ ու պար սիրող Աստված է նաեւ, մի՞թե Քրիստոս Կանայում շրջելիս հարցնում էր, թե որտեղ թաղում կա, որ գնար... ո՛չ, Հարսանիք էր գնացել չէ՞,  ճիշտ է,  երեւի չի պարել, համենայն դեպս իմ կարծիքն է, որ չի պարել Քրիստոս, բայց հո չվանը չառավ ու չհալածեց բոլոր հարսանքավորներին... Առավել եւս հարսի ու փեսայի «տանգոն» չհարամեց կարծում եմ

Միթե Դավիթը չպարեց Տիրոջ առաջ, արդյոք ծանոթ չեք այդ պատմությանը, մի՞թե Աստված դա մեղք համարեց...
Եթե այդ մոտեցմամբ նայենք՝ ուրեմն Սուրբ Գիրքն էլ է թունավորում մեզ?

Սուրբ Գրքում մենք ունենք հստակ օրինակը. Միթե Սուրբ չէ սաղմոսների հեղինակը.... Եթե այդպես է, ուրեմն «Երգ Երգոց»-ն ավելո՞րդ է Աստվածաշնչի մեջ. չէ որ նրանում ավելի շատ բաց տեսարաններ կան, քան Սահակ Սրբազանի գրքում...

Ես ինձ համար այս թեման փակված եմ համարում, բայց փակված չեմ համարում այն թեման, որ մեր որոշ հավատացյալներ իսկապես շատ խիստ հայացքներ ունեն կյանքի վ-յալ...
Չէ որ Աստծո հետ երջանիկ ապրել պիտի սկսենք հենց այս կյանքից...

[BAREV]

ԲԱՐԵՎներ բոլորին: Բավական երկար ժամանակ չեմ եղել ֆորումում և հանկարծակիի եկա, երբ տեսա Ձեր հոդված-քննադատությունը, Մանե, որ վերաբերում էր <Երկու ուխտավորը> գրքին:
Բնականաբար ինչ-որ կերպ պետք է արտահայտել կարծիքը, տպավորությունը, ուղղակի մտածածը: Ռուսսոն էլ դեռ շատ վաղուց ասում էր, որ <Չնայած ես հարյուր տոկոսով դեմ եմ քո կարծիքին, բայց կյանքս կտամ, որպեսզի կարծիք արտահայտելու իրավունք ունենաս>: Բայց բոլորովին այլ բան է, թե ինչպես եք արտահայտում Ձեր կարծիքը: Հասկանալ փորձելով Ձեր մտածումները, զգացածը, ամեն դեպքում ուզում եմ ինձ համար պարզել, թե ինչու եք գրել այդ հոդված-քննադատականը. Եկեղեցու նկատմամբ սրտցավությունից, թե ինչ-որ այլ կոնկրետ նպատակ կա: Չգիտեմ, դուք ինչ եք մտածել գրելիս, բայց տպավորությունս այն է, որ ուղղակի հատուկ ուզեցել եք վիրավորել հեղինակին, թերևս չանդրադառնալով` բայց նաև ճեմարանականներին ու ընդհանրապես Մեր Եկեղեցու հոգևորականներին` ինքնաբերաբար արդարացնելով հենց նույն Եկեղեցին  լքած հոգևորականներին: Ուզում եմ իսկապես հավատալ, որ այդ միտումը չեք ունեցել: Բայց նույն գիծը Ձեր ամբողջ հոդվածում զգացվում է: Միանգամից ասեմ, որ նպատակս Ձեզ վիրավորելը չէ, ուղղակի ուզում եմ հասկանալ Ձեզ:
Գիրքը բավական ժամանակ է, որ ասպարեզում է, իսկ Ձեր հոդվածը, եթե նույնիսկ <սթափության կոչ> է, արդյոք ուշացած չէ?
Գրքի ջատագովությունը չէ, որ ուզում եմ անել, այլ, ի տարբերություն Ձեզ, ուրիշ սթափության կոչ եմ ուզում անել: Նույն Հայրերը, որոնցից մեջբերումներ էիք արել, նույն առատությամբ խրատական հորդորներ են անում հոգևորականներին չդատելու վերաբերյալ: Գուցե Դուք իսկապես ուզում եք ինչ-որ բան ուղղել, բայց արդյոք ճիշտ չեք գտնում նախապես ճշտելը: Ես կարդացի նաև մյուսների կարծիքները: Ինչքան էլ <դուռը գնալ>  կամ այլ որակումներ տրվեն, ամենաճիշտը թերևս հեղինակի մոտ գնալն ու գրված-չգրված նկատողությունները ճշտելն է: Դուք ասում եք, որ հեղինակը Ձեր ընկերը չէ: Եթե Ձեր ընկերը,եղբայրը չէ ի Քրիստոս, բա էլ ինչն է: Ուրեմն, ում համար եք մտահոգված այդքան ծավալուն գրելով?` չէ որ հենց ի Քրիստոս Ձեր եղբայրների ու քույրերի համար: Ես կասեի ավելին. հեղինակը ոչ միայն Ձեր եղբայրն է, այլև օծյալ հոգևորական: Տիմոթեոսին գրված նամակում Պողոս առաքյալը պատվիրում է կրկնակի պատվել երեցներին: Այդ նույն մեր Սուրբ Հայրերը հեզության, խոնարհության ու հնազանդության բազմաթիվ դասեր ունեն: Իսկ Պողոս առաքյալը պատվիրում է անգամ . <Եվ ես թույլ չեմ տալիս, որ կին արարածը ուսուցանի կամ էլ խոսքով իշխի տղամարդու վրա, այլ թող լուռ մնա. որովհետև նախ Ադամը ստեղծվեց և ապա` Եվան:> (Ա Տիմ. 2: 12-13): Հիմա շատ են կրկնում, որ ժամանակները փոխվել են: Բնականաբար մեթոդներն էլ են փոխվել: Այժմ Ս. Գիրքը մեկնաբանելու համար կենցաղային օրինակներն էլ ավելի ժամանակակից են, ինչպես, ասենք, Շնորհք պատրիարքի ավետարանական առակների մեկնություններում: Դուք, ինչպես հասկացա, չեք ընդունում Սրբազանի համեմատաբար տարբերվող մեկնողական մեթոդները: Ուրեմն, նույն խստապահանջությամբ պետք է մոտենաք ավետարանական հորդորներին, որոնց մեջ, ինչպես վերևինը, կանանց վերաբերող հատվածներին:
Չէի ուզում շատ երկար գրել: Ուղղակի ամփոփելու համար Ձեզ մի քանի հարց` ուղղակի մտածելու, քննելու համար:
Դուք անձամբ ճանաչում եք հեղինակին? (Եթե չեք ճանաչում, ուղղակի գնացեք էջմիածին  ու փորձեք անձամբ ճշտել եղածը)
Հոգևորականի սխալ թվացող կարծիքը փորձել եք որևէ ուրիշ հոգևորականի հետ քննարկել, եթե այո, ուրեմն հարցը բարձրացնողը Դուք չպետք է լինեք, այլ Ձեր կարծիքը կիսող հոգևորականը, որը, վստահ եմ, միանգամից հրապարակ չէր հանի իր կարծիքը, այլ նախ կզրուցեր հեղինակի հետ:
Դուք Ձեզ իրավունք եք վերապահում բավական կոպիտ և վիրավորական քննադատել մի հոգևորականի, ում քննադատելու համար Դուք առնվազը պետք է կրթական, հոգևոր-փորձառության երկարամյա ճանապարհ անցած լինեք: Գրքից զատ , ընդհանուր առմամբ տեղյակ եք Սահակ Սրբազանի հոգևոր, քարոզչական, մանկավարժական գործունեությունից:? Արդյոք մարդուն դատելու համար պետք չէ մի քիչ ավելի իմանալ մարդու մասին?

Վերջում ուզում եմ կրկնել, որ նպատակս չէ վիրավորել Ձեզ, Մանե: Այլ ուղղակի ավելի ուշադիր լինել, որպեսզի Ձեր սուբյեկտիվ կարծիքը իսկապես օբյեկտիվ դառնա և հանկարծ ու հանկարծ գայթակղության քար չդառնա շատերի համար: Հաջողություն եմ մաղթում Ձեզ: Աստված մեզ բոլորիս շատ ավելի Իմաստություն տա:

Հ.Գ. Գիրքը ես կարդացել եմ, ընդհանուրի մեջ այն պետք է նայել: Միայն այդքանը:

[mane]

Գիտեք ինձ թվում է, որ կամ ես չեմ կարողանում լավ ներկայացնել այն,  ինչ ուզում եմ ասել, կամ էլ դուք ուղղակի ուզում եք ամեն գնով հակառակվել։ Լավ, միթե Դավթի պարը կարելի է նույնացնել այդ գրքի հերոսների, թռչկոտումների հետ, դա նույնիսկ համեմատելի չէ «Ճշմարտության եկեղեցի» կոչվող ծայրահեղկանների ռոք պաշտանմունքի հետ և ոչ էլ մօլօկանների «պրիգուներ» կոչվող խմբի թռիչքների հետ, և ոչ էլ այդ աֆրիկյան կաթոլիկների, շատ հստակ պարզ է, որ այդ գրքի կերպարների զվարճանքները որևէ ընդհանուր բան չունեն հոգևորի հետ, դա ուղղակի աշխարհային քեֆչիություն է և ուրիշ ոչինչ, անհարիր վանականների համար, իսկ այդ բանը ընթերցողների մոտ  կարող է նման թյուր հգեվիճակ ստեղծել։ Իսկ ինչ վերաբերվում է Աստծո տված բարիքներին, ապա որկրամոլությամբ հարսանիքի ամբողջ կերակուրը խժռելը, դրախտում եվաներ փնտրելը, գռեհիկ ձևով հռհռալը Աստծո տված բարիքներ համարվել չեն կարող, միթ՞ե դա ակնհայտ չէ։
Ով է ասում, որ պետք չէ ուտել, կամ գինի խմել, միթ՞ե ես նման բան եմ ասել։
Այո ես իսկապես ցավ եմ քաշում մեր եկեղեցու համար և շատ եմ տխրում, որ իչպես վերն ասվեց, ոմանք թողնելով մեր եկեղեցին հարում են ուղղափառներին, ես ասացի, որ դրա պատճառը համարում եմ այն, որ այսօր այդ գրքի ոգին է թևածում և իրական հոգևոր կյանք փնտրողներին վանում մեր եկեղեցուց, բայց եթե սխալվում եմ, բարի եղեք ինքներդ դրա բացատրությունը տվեք։
Ով գիտե, միգուցէ հեղինակը այդ գիրքը գրել է այլաբանորեն, նկատի ունենալով, թե այսօր ինչ բարքեր են մեզ մոտ տիրում, և այդ կերպարների վարքը ի ցույց  դնելով ջանում է ապաշխարության կոչ անել, եթե պարզվի, որ դա այդպես է, ես ի սրտե ներեղություն կխնդրեմ և կդառնամ այդ գրքի ջատագովը։
Իսկ թե ես ինչ գրքերից եմ օգտվում, ասեմ, որ ամենատարբեր, և շատ եմ հավանում քարոզչական կենտրոնի հայրաբանական գրքերը, ինչպիսին են Մակար Մեծ, հայր Անտոնը, Եփրեմ Ասորին և այլն, և չեմ կարծում որ նրանցում որև դրական բան կգտնեք «երկու ուխտավորի» օգտին։

[Deacon]

ես չեմ կարծում, թե ֆորումում 2 հոգի «գայթակղված» կա...

Համենայն դեպս, կարդալով ֆորումի այս քննարկումները, ընդհանուր տպավորությունը դա էր:

Փաստ է, որ միջնադարում փիլիսոփայությունն է ծառայել աստվածաբանությանը, առհասարակ գրեթե ամեն ինչ ծառայել է քրիստոնեության տարածմանը /այդ թվում եւ արվեստը/
Արվեստի լեզվով Սուրբ Գիրքը ներկայացնելը կարծում եմ անհրաժեշտություն է նաեւ այսօր...

Կներեք, բայց Դուք ինքներդ Ձեզ հակասում եք: Ճիշտ եք նկատել, որ նախկինում թե՛ իմաստասիրությունը, թե՛ արվեստը և թե՛ առհասարակ ամեն ինչ ծառայեցվել է քրիստոնեության տարածման համար, իսկ Ձեր տված «գույնզգույն» բացատրությունները ճիշտ և ճիշտ հակառակն են ապացուցում. ստացվում է` արվեստը ոչ թե ծառայում է Աստվածաշնչին, այլ Սուրբ Գիրքն է ծառայում արվեստին կամ էլ, ասենք, այլ եկեղեցիների ավանդություններին (և այն էլ ինչպե՜ս է ծառայում):

Պողոս Առաքյալը գլանակ վառեց եւ այլն, վատ չէր երեւակայված

...տեսնում եք, չէ՞, թե որքան գայթակղիչ է...

Միայն մի կարեւոր տարբերություն կա քո հորինած տեքստի եւ  «Երկու ուխտավորի» միջեւ: Գրքի հերոսները ջինս ու բոթասով չեն.

Պարզ է, «ժամանակակից հագուստներ»-ը ուղիղ իմաստով եք հասկացել: Լավ, ընդունենք, թե այդպես է, իսկ որտեղի՞ց երևաց, որ գրքի հերոսները ջինս ու բոթասով չէին, թե՞ արդեն համարձակվում եք մեկնել «Երկու ուխտավոր»-ը. չէ՞ որ այնքա՜ն պարզ է գրված, այնքա՜ն մատչելի և այնքա՜ն պատկերավոր (միայն ափսոս, որ լուսանկարներ չկան. մի քիչ գեղագիտական ճաշակ կզարգացնեինք), համ էլ` ի՞նչ վատ բան կա ջինս ու բոթաս հագնելու մեջ – չէ՛, չէ՛, այդ մասին «Եթովպիայի առաքելական եկեղեցու» կամ էլ «Աֆրիկայի կաթոլիկ եկեղեցու» ավանդությունները ոչինչ չեն ասում, այդպես չէ՞: Իսկ գուցե մեր «գինեսեր սուրբերի» ձեռքներին վառված գլանա՞կ էլ կար: – Հա ի՞նչ կա որ, հո ծխելը մե՞ղք չի, մանավանդ որ այդ մասին Աստվածաշնչում չկա գրված (հետաքրքիր է, տեսնես եթովպական ծեսում պարերը գլանակի ծխո՞վ են համեմված, թե ծխացող գլանակն առանձին բաղկացուցիչ է իրենց ծեսում):

Սուրբ Հայրերը հորդորում են. Աստծուն գտնելու սեփական արահետը որոնել ընդհանուր քրիստոնեական ճանապարհի մեջ. մեկի փորձառությունը պարտադիր չէ մյուսի համար:

Անկեղծ ասած` այս ամենից բողոքականության, ավելի ճիշտ` տաճատականության հոտ է գալիս...

Եկեղեցին երբեք չի հորդորել կուրորեն հետեւել  հայրերին, ընդհակառակը, Եկեղեցին հորդորել է զգուշորեն կարդալ հայրերի գրվածքները՝ չկտրվելու համար իրականությունից

...ո՞ր` մեղքի՞ իրականությունից... Աստվա՜ծ իմ, հիմա էլ հայրերի՞ն եք իրար դեմ հանում. Եկեղեցին հայրերով է ճանաչվում ու մատուցվում, իսկ նրանց հետևելով` պայծառանում է մարդու միտքը, և անէանում են խավար մտածումները, իսկ Դուք արդեն սկսել եք Եկեղեցու անունից անպատասխանատու հայտարարություններ անել:

Մանդակունին ասում է, որ թատրոնը սատանայի արվեստ է... եթե կուրորեն ընդունենք այս միտքը՝ ուրեմն պիտի ընդունենք նաեւ, որ դանակը միմիայն մարդ սպանելու համար է

...շատ ներողություն, ոչ թե այս միտքը կուրորեն ընդունվեց, այլ այս մտքից կույր հետևություն արվեց...

Սա մեզ կտանի կյանքի դուալիստական ընկալման, վերը նշված սեւի ու սպիտալի պայքարի, որտեղ չարը սուբստանցիա է, առանձին սկիզբ, ինչը սխալ է...

Բրավո՜, Սրբազանի մտքերը լավ եք յուրացրել...

Մրբազանը գրքի հերոսներին չի իդեալականացրել, ինչպես սովորաբար անում էին միջնադարի մեր վարքագիրները՝ հատուկ նպատակ ունենալով սրբերի կյանքը օրինակ դարձնել իրենց ժամանակի հավատացյալների համար:

...ուզում եք ասել, որ վարքերում նկարագրված կերպարները արհեստականորեն սրբացվել են վարքագրի՞ կողմից (ա՛յ քեզ սրբապղծություն)...

Հայտնի է, որ սրբոց վարքերին հաճախ «հրաշապատում» բովանդակություն է հաղորդվել կամ դրանք համեմվել են չափազանցություններով՝ ըստ ժամանակի թելադրած պահանջների:

Ակամայից հիշեցի, որ տարիներ առաջ այսպիսի խայտառակ բնութագրման էի հանդիպել բողոքականների կողմից հրատարակված մի գրքում, ուր «վերապատվելի» հեղինակը կրքոտ մոլեռանդությամբ փորձում էր հերքել Եկեղեցու վարքագրական ողջ ավանդույթը`  առասպելականացնելով սուրբերի «հրաշապատում» վարքերը...

Այսպիսի ընկալման պատճառն, ըստ իս , դեսից-դենից լսած  հայրերի այս կամ այն տեսակետը որդեգրելն է. միայն առաջնորդվել «խրատանի ապաշխարության» գրքերով ու այդ բազայի վրա տեսակետներ զարգացնել

...գոնե գիտեք, թե ինչ է «Խրատանի ապաշխարություն»-ը կամ երբևէ անդրադարձել եք այդ շարքին ... դե իհա՛րկե, «Երկու ուխտավոր»-ին չի հասնի, քանի որ «Խրատանի»-ում չկան գեղարվեստական զեղումներ, բայդ դե էլի ուրախալի է, որ ամեն դեպքում առիթ ունեցաք թեկուզ մեկ անգամ թերթելու այն:

Եթովպիայի առաքելական եկեղեցու պաշտամունքի անբաժան մասն է պարը դեռ վաղ միջնադարից. մի՞թե Եթովպական Առաքելական եկեղեցին սատանային է պաշտում...
Աֆրիկայի կաթոլի եկեղեցում Պատարագի ժամանակ պարելով կանայք են խորանին մոտեցնում հացն ու գինին. մի՞թե սատանիստներ են...

Ախր ինչո՞ւ կիսատ թողեցիք, մի քիչ կլուսավորվեինք` իմանալով, թե է՞լ ինչ են անում ուրիշ եկեղեցիներում: Լա՛վ, Ձեր թույլտվությամբ` ես կշարունակեմ: – Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցում Պատարագի ժամանակ գինուն ջուր են խառնում. մի՞թե սատանային են պատարագում: Եվ կամ Անգլիկան եկեղեցում քահանայացնում են նաև կանանց, իսկ ավելի առաջադեմները` անգամ խտրություն չեն դնում համասեռականների միջև և մինչև իսկ անասուններին են ծեսի մեջ ներգրավում... ի՞նչ է, Աստված չի՞ ընդունում նրանց պաշտամունքը. բայց չէ՞ որ Նա «երգ ու պար սիրող» և «խրախճանքներ («փիքնիքներ») կազմակերպող» Աստված է... Ի՜նչ հիանալի դասեր կարելի է քաղել օտարներից, պարզապես գլուխդ պտտվում է:
Այն, որ հայերն օտարամոլ են, այդ մասին բոլորը գիտեն, իսկ որ արդեն որոշ հայ եկեղեցականներ են օտարի ետևից գնում, իսկապես որ զարմանք, բայց ավելի` ցավ է պատճառում:

Մենք եթե անտեղյակ ենք, եթե քիչ բան գիտենք, կարծում եմ, դեռ չի նշանակում, որ իրավունք ունենք շեքսպիրյան հերոսի նման «սովորական ընկույզի մեջ ինքներս մեզ ողջ տիեզերքի թագավորը համարել»:

Որքա՜ն համամիտ եմ Ձեզ հետ, սիրելի սարկավագ, սակայն ես կավելացնեի. «Ոչ միայն անտեղյակ ենք, այլև չենք էլ ուզում իմանալ»: Բացի այդ` օտարներն արդեն մեզ հրամցնում են, էլ ինչո՞ւ չարչարվել, ջանք թափել, մի երկու ձեռագիր ավել բացել կամ էլ երկար ճանապարհ կտրել ու գնալ Հայրերի «դուռը»... Կներեք, բայց ծիծաղելին այն է, որ Դուք ինքներդ եք հայտնվել Ձեր մատնանշած շեքսպիրյան հերոսի կարգավիճակում, ու հիմա էլ «սովորական ընկույզի միջից»  դուրս գալու ելքեր եք փնտրում:

Պիտի իմանանք, որ հիշյալ երեւույթները կապված են պարզապես տեղական ավանդույթների հետ

Հարգելի Սեյրան սարկավագ, այս առչությամբ, կարծում եմ, արժեր իմանալ նաև Հայ Առաքելական Եկեղեցու «տեղական ավանդույթը»:

ճիշտ է,  երեւի չի պարել, համենայն դեպս իմ կարծիքն է, որ չի պարել Քրիստոս, բայց հո չվանը չառավ ու չհալածեց բոլոր հարսանքավորներին... Առավել եւս հարսի ու փեսայի «տանգոն» չհարամեց կարծում եմ

...իսկ գուցե պարե՞լ է կամ շաբաշ տվել հարս ու փեսային, մինչ նրանք իրենց հարսանեկան «տանգոն» էին պարում. այդ մասին օտար եկեղեցիներն ի՞նչ են ասում, մի՞թե չգիտեք... Ապշում եմ պարզապես, թե Ավետարանի որքա՜ն խեղճ ու պարզունակ ընկալում մարդ կարող է երբևէ ունենալ:

Միթե Դավիթը չպարեց Տիրոջ առաջ, արդյոք ծանոթ չեք այդ պատմությանը, մի՞թե Աստված դա մեղք համարեց...

Դավիթը նաև մարդ սպանեց ու շնացավ... ուրեմն` ի՞նչ... մեղք չհամարենք սպանությունն ու շնությո՞ւնն էլ... «Իսկ այն ով է, որ մաքուր է աղտից. ոչ ոք. թեկուզ և կյանքը երկրի վրա մեկօրյա լինի» (Հոբ ԺԴ 4):

Եթե այդ մոտեցմամբ նայենք՝ ուրեմն Սուրբ Գիրքն էլ է թունավորում մեզ?

Եթե կուզեք, այո՛, - Դուք ասացիք, – բայց մեղքի դեմ: Բժիշկները խորհուրդ են տալիս թունավորվածներին իբրև հակաթույն խմեցնել օձի թույն:

Եթե այդպես է, ուրեմն «Երգ Երգոց»-ն ավելո՞րդ է Աստվածաշնչի մեջ

«Երգ Երգոց»-ը բոլորովին ուրիշ ժանրի է պատկանում և ամբողջովին այլաբանական նշանակություն ունի. այս երկու գրքերը պետք չէ շփոթել:

Չէ որ Աստծո հետ երջանիկ ապրել պիտի սկսենք հենց այս կյանքից...

[Deacon]

Ով գիտե, միգուցէ հեղինակը այդ գիրքը գրել է այլաբանորեն, նկատի ունենալով,թե այսօր ինչ բարքեր են մեզ մոտ տիրում, և այդ կերպարների վարքը ի ցույց  դնելով ջանում է ապաշխարության կոչ անել,եթե պարզվի, որ դա այդպես է, ես ի սրտե ներեղություն կխնդրեմ և կդառնամ այդ գրքի ջատագովը։

Մանե, այս խոսքդ իսկապես ցնցող էր:

շատ եմ հավանում քարոզչական կենտրոնի հայրաբանական գրքերը, ինչպիսին են Մակար Մեծ, հայր Անտոնը, Եփրեմ Ասորին և այլն

Եթե թույլ կտաս մի ուղղում անեմ. ո՛չ վերը թվարկածդ գրքերը և ո՛չ էլ «Երկու ուխտավոր»-ը Քարոզչական կենտրոնը չի հրատարակել, այլ` Հրատարակչական կենտրոնը, լա՞վ:

[Seyran sarkavag]

Դիակոնը գնա՜ց-հասավ Դիարբեքիր...

Գնահատելով հանդերձ բոլոր ճիգերը՝ խնդրում եմ իմ համեստ մտքերի հիման վրա հոգեշահ «տրակտատներ» չհորինել...

Ստիպված կրկնում եմ, որ այս թեման ինձ համար փակված է, իմ ասելիքներն ասել եմ. եթե կարողացա որեւէ մեկին օգտակար լինել՝ ուրախ եմ.

Խաղաղություն եմ մաղթում ամենքիդ

[Masnaget]

Ձեզ եմ ներկայացնում իմ կարծիքը. այն համակարգչային 22 էջերից է բաղկացած, որոնք տեղադրում եմ հատվածաբար` 8 մասերով:

Երկու ուխտավոր գիրքը իրականում երկու աստվածաբանությունների թվացյալ հակամարություն է` վարդապետական և հովական աստվածաբանությունների կոնֆլիկտ: Այստես հեշտ է մոլորվել և կորցնել սեփական աստվածաբանությունը, եթե այն կաղում է հոգևոր փորձառության տեսանկյունից:
Երբեմն կարելի է  հերետիկոսությունների մեջ ընկնել այն դեպքում, երբ անձնական  հավատքը հիմնված է լինում միայն  կաղապարների վրա: Կուրորեն հավատալով անձնական հավատքի` միայն ավետարանական ու հայրաբանական հենքերի վրա հենված լինելու  ոչ սխալ պնդմանը` կարելի է  կառուցել հավատքի սեփականությունը, սակայն դա  հնացած տիկի նման կլինի, որն անկարող է նոր գինին  ընդունել իր մեջ:
Ճշմարիտ դատողությունները բերում են հավատքը պաշտպանելու  բնազդի արթնացմանը, իսկ ավելի համարձակ ջանքերը կարող են տանել այս գրքի որոշ հատվածների գաղափարական  ոչնչացմանը, որպեսզի արդարացվի դոգմատիկ աստվածաբանությունը, սակայն  այդ դեպքում հարկ կլինի փարիսեցիների նման վարվել:
Միշտ չէ, որ մարդիկ որևէ գիրքը կարդում են իմաստը հասկանալով, ու դրա պատճառը... քիչ կարդացած լինելն է: Ուզում եմ ասել` որակյալ գրքեր քիչ կարդացած լինելը: Գիրք կարդալու համար  հարկավոր է գրքի հեղինակի հասցեատերը լինել: Դա ենթադրում է տարիքային և փորձառութենական հանգամանքներ:
-Այլաբանական մոտեցումներ կիրառելով` հեղինակը գրքի հերոսների բերանով  խոսում է մե՜րթ հավատացյալի, մե՜րթ  վարդապետի, մե՜րթ  կասկածամիտի  ամբիոններից: Ուղիղ ճանապարհը ընտրել կարողանալու համար հարկավոր է տարբերակել մի նրբություն. միշտ  դերերը փոխվում են: Հեշտությամբ կողմնորոշվելու համար պետք է ոչ թե ընթերցող լինել, այլ ... գրքի իրադարձությունների մասնակից:
Գիրքը հրաշքների նկարագրություններ ունի: Հենց այստեղից ընթերցողը պետք է կառչի` անտեսելով մնացած ամեն ինչ: Եթե  հրաշքների կողքին տեսնում ենք վարդապետական սխալներ, ապա միայն դա մեզ իրավունք չի տալիս կարծել, թե հեղինակը այս կամ այն իրողությունը վատ կամ սխալ է ներկայացրել.  հեղինակը պարզապես  ապակենտրոնացման մեթոդն է կիրառել (երբ թիրախ իրողությունը դառնում  է երկրորդական կամ երրորդական, իսկ  սպասարկու իրողությունները  պարզապես աչք են ծակում):

Գրքում տեսարան-թակարդներ կան, որոնք մեր հավատքը փորձելու համար են: Երբ ցանկանում ենք տեսնել վատը, տեսնում ենք, սակայն դա բոլորովին իրավունք չի տալիս խոսելու միայն վատի մասին, մանավանդ որ  գիրքը հոգեշահ իրողությունների մասին է, հավատքը  ամրացնելու, և ոչ թե հակառակը` թուլացնելու:
Հարկ է ազնվորեն բերել հատվածական մեջբերումները: Մեջբերումը պետք է կուլմինացիան և լուծումը  արտացոլի: Միայն կարդալով, օրինակ, այս հատվածը` սխալ տպավորություն կստանանք.

<<Վարդանն ուրախացավ: Մարդը օժտված էր նաև հումորի ջիղով: Ոտքի կանգնեց անմիջապես և ցանկացավ համբուրել նրա ձեռքը: Բաց մարդը իր ցուպով Վարդանի գլխին հարվածեց: Գետին տապալվեց խեղճ վարդապետը,
որ ջանում էր հասկանալ, թե ինչ է պատահել: Մի կողմից գլուխն էր բռնել, մյուս կողմից` ջանում էր ոտքի կանգնել: Բայց վստահ չէր` կկարողանա՞ արդյոք: Այս սուրբը զորավոր ծեծող է նաև>>:

Նորից կարդանք`

<<Այս սուրբը զորավոր ծեծող է նաև>>

Մինչդեռ անմիջապես հաջորդում է լուծումը`

– Այս լեռան վրա ձեռք համբուրելն արգելված է, – կրկին ժպտաց ծերունին, – կա միայն ձեռք երկարել և բռնել եղբայրաբար, հավասարը հավասարի հետ:

Նորից կարդանք`

<<հավասարը հավասարի հետ>>

Սա հաստատվում է հերոսի հարցով նաև.

– Բայց ես ո՞վ եմ, որ ձեր հավասարը լինեմ, ես չափս գիտեմ:


Եվ երրորդ անգամ է հաստատվում` հատուկ այն ընթերցողների համար, ովքեր պատահաբար կամ միամտաբար կկարծեն, թե հատվածը ծեծելու մասին է.

<<Քրիստոսի անձի մեջ մենք բոլորս էլ ճյուղեր ենք, ի՜ր ճյուղերը, հասկացա՞ր>>:

<<...Հասկացա՞ր...>> հարցն այստեղ ընթերցողին է տրվում, և ոչ բնավ` հերոսին:

***

[Masnaget]

***

Գիրքը Եկեղեցու տիեզերականության մասին է, այն մասին է, որ Քրիստոս փրկում է ողջ տիեզերքը, փրկում չարից, փրկում չարն ընտրող մարդուն ինքն իրենից: Գրքում ամեն ինչ այնքան պարզ է ներկայացված, որ նույնիսկ երկրորդ անգամ կարդալու հարկ չկա:
Գիրքը պարզապես մատնում է այն իրողությունը, որ հեղինակը գիտի բոլոր հարցերը, որոնցով հետաքրքրվում է հավատացյալը: Մատնում է նաև այն, որ հեղինակը փորձառու մեկն է և  հավատացյալների հետ չափազանց շատ է շփվել: Նա ընթերցողին իր հետ տանում է մոլորվելու, սակայն շտապ ճանապարհն է գտնում և  ընթերցողին իրենից շուտ փրկվել տալիս. հեղինակն իր առաքելությունը կատարել է:

Ինչպես որ Աստված չընդունեց Հին Ուխտի ձևականությունները` քահանայական ծեսերի միայն մեքենայական կատարումը, այնպես էլ Վարդանի զրուցակիցն է բացառում Եկեղեցու` միայն արարողակարգային գոյությունը. Տիեզերական փրկության գաղափարն է հեղինակը ցանկացել վեր հանել: Հեշտ չէ քննադատել  այս վարդապետությանը.


– Քո իմացած եկեղեցին մի քիչ մոմի լույս, մի քիչ խունկի հոտ է, պճնված եկեղեցականների և դատարկագլուխ բազմությունների ժամանցի մի հավաքույթ լոկ, ձեռակերտ փոքրիկ տների մեջ կատարվող վտիտ արարողություններ` առանց որոտի ու կայծակի: Եթե ձեղունը աստղեր չեն քամված, թռչուններ չեն ճռվողում նրա կամարների ներքո, ամպերը չեն թրջում մեր մազերը և մեր ոտքերի տակ փռված գորգերը ձյուն չեն, իսկ սյուները` կաղնիներ, ուրեմն ո՞ւմ է պետք այդպիսի մի եկեղեցի: Քրիստոսը կպարփակվի՞ քո այդ եկեղեցի կոչվածիդ մեջ: Մարդկա՜նց համար անգամ նեղ է այն: Պա՜հ առաջ այնտեղից փախչել են ցանկանում` իրենց մոմը վառելուց հետո: Միայն մի փշրանք է քո եկեղեցի կարծածդ ճշմարիտ Եկեղեցու համեմատ, որ է` տիեզերական մարմինը Քրիստոսի:

Ուշադի՜ր կարդացեք այս կտորը` <<....փախչել են ցանկանում` իրենց մոմը վառելուց հետո>>: Գիրքը հոգևոր հսկայական հարցեր է լուծում, այլ ոչ թե դրանք առաջադրում է, ինչպես որ թվում է, թույլ տվեք ասել, անգրագետ հավատացյալին:

Եթե ընթերցողը մկրտված մեկն է և ոչինչ այլևս չունի անելու` ըստ իր հեղինակավոր կարծիքի, ապա հենց իր համար է այս տողը. <<Մկրտությունը միայն առաջին կամուրջն անցնելն է` այդ գանձը գտնելու համար, և երկգլխանի վիշապը անցնողի հոտն առնում է անմիջապես, շտապում կանխել նրա անցումը>>:
Ուշադիր եղեք, որ չմոլորվեք, սիրելի ընդդիմախոսներ, քանզի հեշտ է ընտրել հպարտ ընդդիմախոսությունը, քան  համեստ լռությունը, քանի որ  գիրքը հարվածում է մեր մեջ եղած առանց այն էլ խարխուլ հավատքը: Եվ այդ հարվածն այնքան գայթակղիչ է, որ մեր հավատքն անմիջապես քարուքանդ է լինում.... Բայց հեղինակը նորովի կառուցելու համար է քանդում, ոչ թե  պարզապես խարխլելու:

[Masnaget]

Բոլորովին էլ ուտելու մասին չէ այն հատվածը, որտեղ Աստված ներկայացվում է /ավելի ճիշտ` Վարդանի կողմից կարծվում է/ որպես խրախճանքներ և այլն սիրող Աստված.
<<Զարմացավ, թե ինչո՞ւ վաղօրոք չէր նշմարել, թե այսպիսի բնություն ստեղծող Աստված, պետք է որ, պար սիրեր, երգ սիրեր և խրախճանք կազմակերպեր իր և իր զավակների համար յուրաքանյուր օր>>:

Խոսքը ուտելու, ուտելու և նորից ուտելու մասին չէ, ինչպես որ ներկայացնում են ընդդիմախոս հավատացյալները, որովհետև չեն հասկանում գրվածի իմաստը: Խոսքը հոգևոր ուրախության և հոգևոր խրախճանքի մասին է` միայն երբեմն համեմված մարմնավոր ուտելիքներով ու հարակից բաներով:

Մեր` մարդկանցս շրջանում ընդունված է  յուրաքանչյուր արարողություն նույնացնել ուտելու և խժռելու հետ: Ո՛հ, հատկապես հայերիս շրջանում: Մկրտության խորհուրդը դեռ չավարտած` խորովածների ու անմարդկայնորեն ճոխ սեղաններ պատրաստելու մասին ենք մտածում, իսկ սուրբ պսակի խորհուրդն արդեն ավանդաբար, թող թույլ տրվի ինձ օգտագործել այդ գռեհիկ բառը, լափելու առիթի հետ է նույնացվում: Մարդիկ վախենում են մեռնելուց, որովհետև ընտանիքը չի կարող կազմակերպել պատշաճ հյուրասիրություն` լի յուղոտ ու զզվելի կերկուրներով.... Իսկ  որ մատաղը միայն  այն մատուցող ընտանիքն է ուտում` վաղուց արդեն կանոն է, այն էլ անխախտ:

Իրավունք ունեն գրքի քննադատները մտածելու, որ Վարդանը սխալ է ասում այստեղ`  <<....պար սիրեր, երգ սիրեր և խրախճանք կազմակերպեր....>>, քանի որ իրենց մտածողությունն այս բառերի մեջ անպայման տեսնում են  <<խորովածային>> տրամադրություններ: Բայց սա խոսում է այն մասին, որ իմաստը չեն հասկացել. նաև` իրենց հոգևոր անկատարության և ոչ ամենևին գրքի հասցեատերը լինելու մասին: Հարկավո՞ր է շատ մտածել` հասկանալու համար  առհասարակ երգ, պար, խրախճանք բառերի իմաստները: Չեմ կարծում: Նայած մարդու տրամադրվածությանը:

Հարկավոր է նաև ճիշտ ընկալել հերոսների նուրբ հումորը: Սա թույլ կտա ավելի իրական մոտեցում ունենալ հումորի մեջ ներկայացված իրողությունների հանդեպ: Ցավոք, սխալվում են` ասելով, թե <<ամենակարևոր հատվածներն են մեջբերել>>, քանի որ ամենակարևոր մասերը ոչ միայն չեն մեջբերվել, այլև չեն հասկացվել, որ մեջբերվեն:
Ուշադրություն  դարձրե՛ք, թե ինչի մասին է հետևյալը

–Ի՞նչ է պակասում քո դրախտում ...
–Երկու գեղեցիկ Եվս, – պատասխանեց Վարդանը քմծիծաղով։
Ծերունին իր պառկած տեղից վեր ցատկեց, քահ–քահ սկսեց ծիծաղել և հրճվագին ծնկներին հարվածել։
–Տեղին ու շատ լավ կատակ էր...։

Սա կատակ էր, մինչդեռ ներկայացվում է որպես լուրջ պնդում: Այն էլ այն դեպքում, երբ կատակ անողները հասկացել են դրա իմաստը, իսկ Մանեն` որպես ընթերցող` ոչ:
Կատակի նպատակը կին գաղափարի վերհանումն էր, այն էլ  ընթերցողը չի զգում, որ կնոջ կերպարը փոխվում է  կատարյալ կնոջ կերպարի:
Գրքի հեղինակն առհասարակ մի գաղափար վերհանելու համար դիմում է տարատեսակ գրական հնարների: Դրանցից մեկը աստիճանական զարգացումն է: Գրքի ընթերցողին հումորի միջոցով պետք է ներկայացնել  լրջմիտ մի դատողություն. Հեղինակին հաջողվում է ընթերցողին մոլորեցնել:

...Բայց նա հաջորդ տողերում տալիս է բանալի գաղափարն ու կրկնում, որ ընթերցողները հասկանան  դատողությունը:
Նախ հայտարարվում է կատակի մասին մի քանի անգամ.
<<Տեղին ու շատ լավ կատակ էր...>> , <<Երկար  ժամանակ էր, ինչ այսպես չէի ծիծաղել>>, <<Կինն էր եղել, հա՛, հա՛, հա՛>>:
Ապա այդ ամենը սրբագրվում <եղբայրական ուրախության> գաղափարով. <<Եղբայրական ուրախությունը, գինին ու կատակները վաղուց ավլել էին տխրությունը՝ արտաքսելով վանքի պատերից դուրս>>:
Ապա գալիս է գլխավոր գաղափարը, որը մի կողմից թաքնված է, մյուս կողմից բոլորովին անենթադրելի` նման իրավիճակից ելնելով:

Գլխավոր գաղափարը Աստվածածնին ներկայացնելն է, սիրելի հավատացյալներ,- և այս գաղափարը ոչ միայն չի տեսնվել քննադատողների կողմից, այլև խնամքով թաքցվել է:

Կարդանք սա

<<Դու Աստվածածինը պիտի տեսնես և այնուհետև կիմանաս, թե ով է կինը>>:
Մի անգամ էլ կարդանք հետևյալ կտորը`

<<կիմանաս, թե ով է կինը>>

Կարդանք նաև հետևյալը` որպես հարցապնդման լուծում` ի տես բոլորիս: Մի՞թե կարելի է գայթակղվել ստահոդ քննադատությամբ.

Տեսավ Քրիստոսին, որ իր պատկերացրած Քրիստոսը չէր, տեսավ Աստվածածնին, որ իր պատկերացրած աստվածածինը չէր: 

Այսքանից հետո ի՞նչ պետք է ասել. Միայն  կարելի է ցավել  կամայական քննադատություններ անողների համար:

[Masnaget]

Քիչ մնաց մոռանայի.

Այստեղ մի կարևոր պահի այն միտքն է արտահայտվում, թե Վարդանի տեսած <բոլոր կանայք գեղեցիկ  անասուններ են>:
Այն կարծիքը, թե խոսքը բոլոր կանանց է վերաբերում, սխալ է, քանի որ անասնական կրքերով տառապողների մասին է խոսքը` այն կանանց, ովքեր ցանկասիրությամբ են տառապում, և որոնց, ըստ մեր Հայրերի ճշմարիտ պնդման, <Քրիստոս չի համբուրելու>: Սրանք պոռնկոթյան դևով կապվածներն են, և որոնց դիմաց կան տղամարդիկ էլ, որոնք նույն ախտով են տառապում: Հենց ծերն ինքը նշում է, որ  Վարդանի <անասունը տենչում էր միայն նրանց մարմնին>:
Այստեղ խոսքը մարմնավորի և հոգևորի պատերազմի ու պայքարի մասին է, ոչ թե ուրիշ բաների:
Ամբողջությամբ մեջբերեմ խնդրո առարկա հատվածը.

– Ի՛նչ հետաքրքիր է, չէ՞: Մեր ողջ կյանքի ընթացքում խուսափած ամեն բան մեր առջև է հառնում անակնկալ, ճիշտ այն պահին, երբ կարծում ենք, թե փրկվեցինք նրանից, – մտերմաբար Վարդանի ուսին հարվածելով` շարուն
ակեց նա իր խոսքը:– Կնոջ ես կարոտում, անշուշտ, գիտե°մ, բայց հոգ մի արա, կնոջը կտեսնես այստե°ղ: Դու մինչև այժմ կին չես տեսել աշխարհի վրա, քո տեսածները լոկ գեղեցիկ անասուններ էին միայն, և քո անասունը տենչում
էր միայն նրանց մարմնին: Դու Աստվածածինը պիտի տեսնես և այնուհետև կիմանաս, թե ով է կինը:
– Ե՞րբ պիտի տեսնեմ, – հարցրեց Վարդանը, – ե՞րբ պիտի գտնեմ, ե՞րբ պիտի ծնվեմ Աստծուց, ե՞րբ պիտի Սուրբ Հոգու հովը խլի ինձ ու տանի Երրորդ Երկինք:

Նույն անասունը կամ անասնական կիրքը հավասարապես ունեն տղամարդիկ էլ, հետևաբար Անանունն ասում է` <...քո անասունը տենչում էր...>:
Իսկ Վարդանի հարցը  վկայում է այն մասին, որ  ողջ խոսքը մարմնավորից հրաժարվելու  ձգտման մասին էր:
Բոլորովին սխալ է  համադրել այս գիրքը <Վարք սրբոց>, <Հարանց վարք> և նման սրբախոսական գրքերի հետ: Դրանք անհամադրելի են և անհամեմատելի: Դրանք տարբեր խնդիրներ լուծելու համար են:
Այս գրքում հավատացյալին մի քանի տասնյակ անգամ դարձի գալու (հավատքը նորոգելու) կոչ է արվում: Առատորեն կան փրկվելու, աստվածատեսության և նման գաղափարներ: Հեռու չգնանք. հենց մի քանի տող հետո ասվում է, որ Վարդանն Աստուծո հետ է.
<<Այժմ Աստծուն էր հագել իբրև մարմին. Իր աչքը նրա աչքն էր, նրա Հոգով ազատորեն փչում էր ամեն տեղ տիեզերքում, պարում էր Նրա բոլոր պարերը և հավաքում էր բոլոր աղոթքները` իբրև փառաբանություն ուղղված Նրան>>: