Կուզենայի իմանալ ձեր կարծիքը Էպոսի մասին, ինչպես էք վերաբերվում Էպոսին, ինչե ձեզ համար այն
կխնդրեյի կարծիք գրելուց չգրել միայն լավ կամ վատ, այլ մի փոքր ավելի մանրամասն.
Ես կարծում եմ, որ մեր Էպոսի մեջ ներկայացված է մեր իսկ ժողովուրդն իր բնավորության լավ և թերի գծերով:Սասունցի Դավիթն հավաքական կերպարն է ոչ թե հայ ժողովրդի, այլ հայոց մեծերի, որոնք ուշ -ուշ են գալիս, բայց ոչ ուշացած, իրենց ուսերին են վերցնում ազգն փրկելու գործը, սա այն մեծերն են, ովքեր համառ են և չեն անցնում ոչ ոքի թրի տակով:Առաջին պատում` Սանասարն ու Բաղդասարը, հայ ազգի հզոր և հանելուկային ծագումն, երկրորդն` Մեծ Մհերը` Հայոց անցած փառքը, երրորդն` Դավիթն` կենաց ու մահու պայքարն, չորրորդն` Փոքր Մհերն` մի փոքր դժվարանում եմ պատասխանել, բայց կարող ե նաև արդի վիճակի հետ համեմատել` երբ վիճակը լավ կիլի, կգանք: Այս էպոսում բավականին լավ են արտահայտված նաև մեր պաշտամունքյին գծերն` և՛ հեթանոսական, և՛ քարիստոնեական: Բերեմ մի օրինակ` ինչպես են արտահայտվել 12 համաստեղության նշաններն` Ծովինարն 1.5 բուռ ջուր խվեց և ունեցավ երկվորյակ զավակներ: Այստեղ հանդես են գալիս Կույսի, Ջրհոսի և Երկվորյակների պաշտամունքային գծերն: Նման օրինակներն շատ են: Ասում են, թե էպոսն ստեղծվել է 7-րդ դարում, բայց կարծում են այնքան հին է, որքան հայ ազգն, 7-րր դարում այն ուղղակի վերջնական տեսք ստացավ:
Էպոսի մասին չեմ կարող լավ կամ վատ կարծքի ունենալ, քանի որ ինչպիսին մեր ազգն է, այնպիսին էլ մեր էպոսը:
Ի դեպ, շատ կցանկանաի կարծքի կամ բացատրություն լսել, թե ինչու է մեր էպոսի հերոսն կոչվել Դավիթ: Արդյոք՞ դա միայն Հին Կտակարանի ազդեցությունն էր, թե` մեր ժողովրդին բնորոշ ևս մի գիծ` շուտ յուրացնել օտարը:
Այսօր ապշեցուցիչ երևույթ տեսա լուրերով։ Էպոսը մեր գիտնականները սկսել են ներկայացնել որպես աստվածաշունչ, հեթանոսական աստվածաշունչ 28:)
Ավելացնեմ։ Նախ եթե գիտականորեն մոտենանք «աստվածաշունչ» եզրին, ապա այն լուրջ աստվածաբանական բացատրություն ունի, որը պետք է հասկանալ, թե ինչ է նշանակում, թե ինչո՞ւ Սբ Գիրքը, միայն քրիստոնյաների Սբ Գիրքն է, որ Աստվածաշունչ է կոչվում, և միայն հայերեն թարգմանության մեջ է, որ «Սբ Գիրք»–ը փոխարինված է «Աստվածաշունչ» բառով։ Ո՛չ Ղուրանը, և ո՛չ էլ այլ կրոնների սրբազան գրքերը աստվածաշունչ չեն կոչվում, առավելագույնս՝ սբ Գիրք կամ սրբազան գրքեր։ Հետևաբար նման շփոթներ պետք չէ ստեղծել։ Մանավանդ, որ մեր Էպոսի մեջ էականորեն և շատ հստակ առկա են քրիստոնեական անունները, Աստվածածինը, որոշ սրբավայրեր և այլն, ինչպե՞ս կարելի է հեթանոսական սբ գիրք համարել։
Հ.Գ.
Հայ գիտնականը, ով ասում է թե 17-18-րդ դդ. գիտությունը բաժանվեց եկեղեցուց, նշանակում է նա չի ճանաչում իր պատմությունը, երբ Խրիմյան Հայրիկը 20-րդ դարասկզբին պայքարում էր հայկական դպրոցների համար։ Արժանի չեմ համարում այլ օրինակներ մեջբերել, ժամանակս չի բավականացնի։
Բարի լույս, բոլորին: :)
Կարդացի Ձեր գրածը, Հայր Սուրբ: Ցավոք չեմ տեսել այդ հողորդումը, և չգիտեմ, թե ով է այդ գիտնականը: ???
Անշուշտ, մեր դյուցազնավեպը չի կարելի Աստուածաշունչ անվանել: Նախ ասեմ այստեղ մի շատ լուրջ խնդիր կա, Խորհրդային միության հակաեկեղեցական, հակաաստուածային դիրքորոշումը, և դրան հետևած այսօր տիրող շատերի հակախորհրդային դիրքորոշումը թույլ չեն տալիս, որ մարդիկ կարողանան ճիշտ ընկալել և հասկական և մեր դյուզազնավեպը, և մեր հեթանոսական կրոնը, ես այդպես եմ կարծում: 34:) Ոմանք կամ ամենն բերում են հեթանոսությունից և քրիստոնությունը դիտարկում որպես լոկ հերթական կրոն, կամ փնովելով հերքում հեթանոսությունը, մինչդեռ պետք է օբյեկտիվ լինել: Անշուշտ հեթանոսությունն ուներ իր բացասական կողմեր /ես կարող եմ շատ օրինակներ բերել, բայց այժմ հարկ չեմ համարում/, ուստի և մարդեղացավ Աստծո Որդին, այլապես եթե կատարյալ մի կրոն լիներ` «առողջներին բժիշկ պետք չէր լինի»: 30:) Մյուս կողմից չի կարելի հեթանոսությանը միայն քննադատաբար մոտենալ: 25:)Հեթանոսական կրոնը ոչ թե ի վերուստ է տրված, այլ միայն ազգիս, մարդկության պատկերացումներն են կրոնի, կյանքի տարբեր պարագաների շուրջ, որոցում ինչպես վատ, այնպես էլ լավ սովորություններ և ծեսեր կարող էին լինել. բայց սա զուտ մարդկաին է /չեմ ուզում օրինակներով ծավալվել/:
«Սասնա ծռեր»ը ոչ թե հեթանոսական կամ քրսիստոնեական սուրբ գիրք լ, այլ, ինչպես նախորդիվ նշել եմ . «էպոսում ներկայացված է մեր իսկ ժողովուրդն իր բնավորության լավ և թերի գծերով»: Էպոսն, անշուշտ սկիզբ է առել նախաքրիստտոնեական Հայաստանում , բայց դա դեռ ոչինչ չի նշանակում. այն շարունակվել է և ամբողջական տեսք ստացել քրիստոնյա Հայաստանում:
Ցավոք, չեմ լսել այդ հաղորդումը, բայց չէի վախենա, և անգամ կցանկանայի մի առերես հանդիպում ունենալ այդ գիտնականի հետ /եթե անունը հիշում եք, խնդրում եմ գրեք/: 1:)
Ես դա լսեցի «Շանթ» հեռուստատեսության լուրերով։ Գրքի հեղինակը՝ Արթուր Արմին։ Ներկայացվեց որպես բանաստեղծ, բնության և հասարակության մասին գիտությունների միջազգային ակադեմիայի դոկտոր։
Նայել եմ այդ հաղորդման սկիզբը, նույնիսկ ուրախացա, որ էպոսից պետք է խոսեն: Բայց քիչ անց զգացի, որ խոսքը ոչ թե էպոսի մասին է, այլ էպոսի շահարկման միջոցով ինչ-որ անհասկանալի քարոզ է տարվում: Ձանձրացա, շուռ եկա կողքի և քնեցի: 30:)
Հետո այնպես կրքով էր խոսում հեթանոսությունից, կարծես էպոսը տեղավորվում է այդպիսի մանր կատեգորիայի մեջ: 36:) Ըստ իս էպոսը հայոց լեզվի պես մի հզորություն է, կենդանի ուժ է, շրջանառվող արյուն իր ողջ ծագումային, գենետիկ, կենսատու, դիմադրողական, սնող և այլ որակների համակարգով: Այնտեղ կա ամեն ինչ, այդ թվում և մի հեթանոսական մասնիկ: Ինչպես և ազգային երգի մեջ: է', հետո ի՞նչ:
Մի խոսքով, այդքանը հասկանում ենք, թող իզուր գլուխներս չցավեցնեն: 12:)
Շատ բան չեմի ասի էպոսի մասին, լավ կամ վատ, ոչ էլ կփորձեմ գրականագիտական վերլուծության ենթարկել. միայն մի բան կասեմ, որ էպոսն իմ մանկության ամենաքաղցր հուշերից է, իսկ էպոսի հերոսները` ամենաբաղձալի հեղինակությունները...
Արսենսրկ, մի այսպիսի հարց ունեմ Ձեզ, 5:)
Էպոսի ո՞ր հերոսները և նրանց ո՞ր հատկանիշներն են Ձեզ համար եղել ամենաբաղձալին, կամ ո՞ր դրվագն է Ձեր հուշերում մնացել ամենավառն ու աներևակայելին: :)
Բարև սիրելի Արփի.
Շատ հետաքրքրական վերլուծություն ես արել: Ես համամիտ եմ, որ չպետք է ծայրահեղաբար մոտենալ հեթանոսությանը. Իհարկե այն չունի բարձր հոգևոր գաղափարներ, ավելի նյութական է, բայց հետաքրքրական և գունեղ: Այն մեր մշակույթի մի մասն է. տեսեք, թե ինչպես է երեխան սկսում ճանաչել իրեն շրջապատող աշխարհը, յուրաքանչյուր տարիքում յուրովի մեկնաբանելով այն: Այդպես էլ <մարդկությունը> փոքր երեխայի պես պետք է անցներ իր պատմության բոլոր փուլերը` մանկություն, պատանեկությունը, մինչև որ պատրաստ լիներ ընկալելու ավելի բարձր գաղափարներ, ինչպիսին ունի Քրիստոնեությունը: Այսպիսով, չեմ ընդունում, երբ մարդիկ շատ թշնամաբար են խոսում հեթանոսության մասին, չէ որ դա մարկության մանկությունն է?: Պետք է սովորել, ուսումնասիրել, հարգել ու սիրել այն: Սակայն կա նաև մյուս ծայրահեղությունը. ոմանք փորձում են վերածնել հեթանոսությունը, բայց այն արդեն անցյալ է և կարծում եմ հենց Քրիստոնեությամբ հարություն առավ արդեն սպառված հեթանոսությանը հետևող հայ ժողովուրդը: Լավ հիմա թեմայից շատ չշեղվելու համար անցնեմ Սասունցի Դավթին: Ինչպես գիտենք, այն հայտնաբերվեց Գարեգին վարդապետ Սրվանձտյանցի կողմից, ով Խրիմյան Հայրիկի հետ միասին շրջել է Հայաստանի տարբեր գավառներում` զբաղվելով բանահավաքությամբ, քարոզչությամբ և ուսուցչությամբ: Անշուշտ Սասունցի Դավիթ էպոսը ունի հնագույն, միգուցե նաև` նախաքրիստոնեական շերտեր /Օրինակ ազգագրագետներից ոմանք ընդհանուր գծեր են տեսնում Մհերի և հեթանոսական Միհր աստծու միջև և այլն/: Այնուամենայնիվ <Սասունցի Դավիթ> էպոսը համարել հեթանոսական շրջանի Ս. Գիրք, խիստ կամայական է և անհիմն: Իսկ ասելիքս վերջացնեմ Գարեգին Սրվանձտյանցի հետևյալ խոսքով. <Եկեղեցին է հայրենիք մեր. Ի նմա գտանեմք զլեզուն և զբարբառ հարանց մերոց, ի քարինս նորա դրոշմեալ անուանք, ժամանակք, անցք, յիշատակք անձանց բարեպաշտից և հայրենաշինից, անդ արքայք և բաբիշք, նախարարք և դշխոյք, տեարք և տիկնայք, հայրապետք և վարդապետք, քահանայք և կղերիկոսք և ամենայն արք անուանիք>:
Հարցիդ անպաըման կպատասխանեմ, Արփի', ուղղակի հիմա շտապում եմ, միաըն մի բան ասեմ, որ այնքան շատ են այդ դրվագներն ու հերոսների բնավորության գծերը, որ հնարավոր չէ միանշանակ պատասխան տալ...
Փորձեմ ավելի կոնկրետացնել պատասխանս:
Էն որ Թլոր Դավիթը արևի շողի հետ կռիվ կուդա, ըդիգ ամեն ինչ արժէ, իսկ որ ճկույթը կկբնի քարին ու քարից բոց կելնի 32:)... ես ել կուզեի այդպիսի ճկութիկ ունենալ ու մեր բակի բոլոր քարերը գիշերները բոցավառել կամ էլ մի քիչ մեծանայի ու էրթայի Քարահունջը <պաժառ> տայի 33:)
Վայ, էդ Քարահունջն ընչի՞ կուզիս, «պաժար» տալ, ո՞ր: 9:) Ախր դրանով հպարտանում ենք, ասում ենք, մեր հնադարյան աստղադիտարանն է եղել: 12:) Հետո քեզ ի՞նչ է արել: