Աղթամարի Սուրբ Խաչ Եկեղցի

[Mandarinka]

  Կգնկանաի ձեր կարծիքը իմանալ վերջերս կատարված խայտառակորթյան մասին: Արդեն բոլորին պարզ է ինչ նկատի ունեմ: 

[Satenik]

Դեռ անցյալ դարի առաջին կեսին են գրվել Գարեգին Նժեհի ամենամոտ գործակցի, հայ ազգային մտածողի, հայ մեծ նվիրյալի՝ Հայկ Ասատրյանի այս տողերն այն մասին, թե ինչպիսին է թուրք ցեղի բարոյահոգեբանական նկարագիրը և որոնք են դրա պատճառները: Նյութը մեծ է, ուստի մի փոքրիկ հատված եմ մեջբերում կրճատումներով:

"Մոնղոլական ցեղի ցայտուն հոգեգծերից են սեռակենտրոնութիւնը և եղեռնաբաղձութիւնը: Առաջինով մոնղոլատիպ էակն ուրուագծում է իր բաղձանքները, երկրորդը՝ ծառայեցնում է որպէս նպատակահասութեան միջոց: Սեռակենտրոնութիւունը թէ եղեռնաբաղձութիւնը հետևանք են ներքին անզօրութեան զգացումի: Արիատիպ մարդը նպատակին ձգտում է ոգեկան ոյժերի լարումով, մոնղոլատիպը՝ ոճիրով: ...Իրականում անհաւատ՝ մոնղոլն ամենավարպետ կերպով կեղծում է մոլեռանդութիւն: Վերացական ամէն բանի երեւութական արժէք է տալիս, երբ դրանից գործնական շահ ունի: Սիրում է հաճոյքը, բայց չունի ուրախ հոգի: Անընդունակ է արժեքներ ստեղծել, բայց ունի զգայական վայելքի մոլուցք: Մշակոյթը, արվեստը չի ստեղծում, բայց համեմատաբար շուտ է իրացնում նիւթական քաղաքակրթութիւնը և սրա յարմարութիւններից օգտուելու ձեւերը: Մեծագլխութիւնը և կարճոտութիւնը նրան դարձնում են ծոյլ և մակաբոյծ: Ձին չի հեծնում ասպետական գործեր կատարելու խանդով, այլ՝ իր մարմինը փոխադրելու պահանջից: ... Ժանտազգացօրէն նեղսիրտ է և իր ամենազօրաւոր զգազումն է ատելութիւնը: Իր ոյժերը ծնունդ են իր ներքին տկարութեան: Անչափելիորէն վախկոտ է, բայց և անհունօրէն անգութ: Մի վայրկեանում դա ավելի է ստրկանում, քան թե արիատիպ մարդը՝ տարիների, սերունդների ընթացքին: Որպէս ներքին սարսափի էակ՝ դա աշխարհում իրան պարտադրում է սարսափով: Ներքին սարսափի զգացումը, միացած ծուլութեան, նրան դարձնում են ամենադաժան մակաբոյծը: ...Դա զուրկ է պատմական ապրումից, բայց սքանչելիօրեն գիտի օգտվել վայրկեանից: Դա ո'չ տեսնում է հեռաւորը,  ո'չ էլ մտածում նրա մասին, բայց որպէս չոր ներկայապաշտ՝ յաջողւում է անցաւոր արդիւնքներով իրան ապահովել անստոյգ մի ապագայ: Դա խորշում է վերացականից, զուրկ է յաւիտենականութեան զգացումից, յաւիտենատենչութիւնից, անընդունակ է անցաւորում արժէքներ տեսնել և սարսափում է ապագայից, ուստի՝ ո'չ կարողանում է ձիւցազներգութիւն ստեղծել, ո'չ էլ՝ ճշմարիտ բանաստեղծութիւն: Հավաքաբար դա կատարում է քաջութեան գործեր, բայց ծնունդ չի տալիս հերոսների, այսինքն՝ նպատակի մարդկանց: ... Կարճահույշ է, ուստի և՝ ապերախտ:  Դա հասկացողութիւն չունի ոգու պաշտամունքի մասին և շուտ է մոռանում իր հօրը, իսկ պապերով չի' էլ հետաքրքրւում (հայրութեան զգացումի չգոյութիւնն էր, որ մղեց նրան "թրքութեան հայր" յայտարարել Քէմալին՝ դեռ նրա կենդանութեանը): Դա անփոյթ է նաև դեպի իր զավակների ապագան: Այդ բոլորով հանդերձ, անձնական "ես"-ի զագցումն էլ աղօտ է իր մէջ: Նրա ընտանեկան, ընկերային թէ կրօնական կեանքը դառնում է սեռային հույզերի շուրժ: Նրան մահմեդական է դարձրել ո'չ թէ Ղուրանի իմաստութիւնը, շքեղ ոճը, այլ՝ նրա զգայական խոստումը՝ դրախտային կանանց մասին: Սեռակենտրոնութէն հետ՝ բնութիւնը նրան տուել է և' ժանտատեսիլ կերպարան: Ցեղային երկու այս յատկանիշների պատճառով , նրա մէջ միացած են պղծումի և եղեռնագործումի բաղձանքները: ...Մոնղոլն իրենից դուրս է տեսնում գեղեցկութիւնը, ազնվութիւնը, ուստի՝ ունի արիւնախառնումի անյաղթահարելի մղում: Այդ անյաղթահարելիուութւինը, հանդիպելով մասնաւորապէս սպիտակ ցեղի գարշողական վանումին, մոնղոլի մեջ յարուցում է նախանձի մղձավանջ, որ բաւարարութւին է ստանում պղծումով կամ ոչնչացումով: Ահա թէ ինչո'ւ մոնղոլական ցեղի վարած բոլոր կռիւների շարժառիթներն եղել են սեռային և հետեւանքները՝ ոճրախառն պղծագործումներ: Ահա թէ ինչո'ւ այդ ցեղի ներկայացուցիչների մէջ անեղձանելի բնազդների ոյժով գործում են նենգամտութիւնը, ճարպկօրէն կեղծելու անմրցելի ընդունակութիւնը, պղծաբաղձութիւնը, եղեռնաբաղձութիւնը, կողոպուտի, ոչնչացումի տենդը, և այդ բոլորի հետ՝ դաժան սրամտութիւնը, սադիստական հեգնանքը..."